چرخه مدیریت بحران از چهار مرحله پیشگیری (Prevention)، آماده‌سازی (Preparation)، پاسخ (Response) و بازتوانی (Recovery) تشکیل می‌شود. البته در برخی از مراجع این چرخه به پنج مرحله تقسیم‌بندی شده که بر اساس آن، مرحله کاهش (Mitigation) نیز به مراحل قبلی افزوده می‌شود، در حالی که در چرخه چهار مرحله‌ای، «کاهش» در بین عناوین ذیل بخش پیشگیری قرار گرفته است.
سازمان‌هایی که رویکردی منفعلانه و واکنش‌گرا در برابر تهدیدات دارند و فاقد ویژگی‌هایی همچون چابکی، ستبری، انعطاف‌پذیری، تغییرپذیری و پایداری هستند، همواره در خطر افت چشمگیر عملکرد و یا حتی نابودی سازمان پس از دریافت شوک خواهند بود. ایجاد یک ساختار و واحد سازمانی مستقل و مسئول، متشکل از افراد متخصص، علاقه‌مند و توانمند برای مدیریت موضوعات مربوط به بحران‌های پیشِ‌روی سازمان، امری ضروری است.
شناسایی و ارزیابی نکردن تخمین وسعت و ابعاد تاثیرات پیامد ریسک‌های طبیعی و انسان‌ساخت یا تکنولوژیک (سیستماتیک و غیرسیستماتیک)، خطرهای عمده، تهدیدات (ایمنی و امنیتی) و آسیب‌پذیری‌ها و همچنین شناسایی و تقویت نکردن ظرفیت‌های سازمان برای مقابله با تاثیرات ناشی وقوع انواع شرایط اضطراری و کنترل آن‌ها از مهم‌ترین عواملی هستند که عملکرد یک سازمان را در مواجهه با شوک‌ها متاثر می‌سازند. همچنین شناسایی نکردن تجهیزات حساس و بحرانی در سازمان، ضعف در زیرساخت‌ها، امکانات و تجهیزات مورد نیاز برای مقابله با بحران و همچنین پایین بودن سطح قابلیت اطمینان سیستم، فرایند یا تجهیزات حساس در برابر شوک‌های وارده، دیگر عواملی هستند که موجب بهره‌مند نبودن سازمان‌ها از پایداری مناسب در مقابل بحران‌ها می‌شوند. به این موارد باید شناسایی و اولویت‌بندی نکردن سناریوهای بحرانی سازمان، فقدان طرح‌های آمادگی در برابر رویدادها و برنامه‌ریزی نکردن برای انجام مانورهای گزینش‌شده بر مبنای سناریوهای اولویت‌دار به منظور ارتقای سطح آمادگی سازمان برای مواجهه با رویدادهای اضطراری را نیز افزود.
انطباق نداشتن فرایندها، روش‌ها، دستورالعمل‌ها، اقدامات و فعالیت‌های جاری سازمان با قوانین، استانداردها، آیین‌نامه‌ها و مراجع معتبر داخلی و خارجی دیگر عامل موثر بر پایداری و تاب‌آوری سازمان است.
دیگر مولفه‌ها و پارامترهای مهم و اساسی‌ای که موجب بهره‌مند نبودن یک سازمان از ویژگی‌های مطلوب برای مقابله با بحران‌ها می‌شوند عبارت‌اند از فقدان استراتژی و برنامه بهبود مستمر سطح تاب‌آوری سازمان، ضعف تخصص، مهارت و آگاهی کارکنان به دلیل نبود یا ناکارآمدی سیستم آموزش و مدیریت دانش در سازمان، ناکارآمدی سیستم ارتباطات در سازمان با توجه به مولفه‌های موثر در آن شامل افراد، تجهیزات و تکنیک‌های مورد استفاده، فقدان شایسته‌سالاری و آلودگی سازمان به زدوبندهای اداری، اختصاص نیافتن ردیف بودجه مناسب و متناسب با اهداف و برنامه‌های تعریف‌شده برای نهاد متولی مدیریت بحران در سازمان، توجه نداشتن به ملاحظات مدیریت بحران در برنامه‌های توسعه، شناسایی نشدن چالش‌ها و راهکارهای اثربخش در مدیریت زنجیره تامین، نبود سیستم مدیریت تغییر در سازمان، فقدان ارتباط منسجم و کارآمد سازمان با مراکز برون‌سازمانی و سازمان‌های معین و نبود همبستگی میان کارکنان با یکدیگر و یا میان کارکنان با سازمان در مقابله با بحران.
نگاهی به عوامل تقويت‌کننده سازمان در مقابل بحران‌ها
با توجه به مواردی که در بخش قبل ذکر شد، ارتقای توان سازمان در مواجهه با سطوح مختلف رویدادهای اضطراری، ضمن توجه به حلقه‌های گمشده در مبحث مدیریت بحران، مستلزم اقداماتی ویژه و مناسب است. در همین راستا، لازم است تا واحد سازمانیِ مستقل و مسئول مدیریت بحران، شامل افراد متخصص، علاقه‌مند و توانمند، تشکیل شود. از یک طرف، باید وسعت و ابعاد پیامدهای ریسک‌های طبیعی و انسان‌ساخت و نیز خطرهای بزرگ تهدیدات ایمنی و امنیتی و آسیب‌پذیری‌ها تخمین و ارزیابی شود و از طرف دیگر، ظرفیت‌های سازمان برای مقابله با تاثیرات ناشی از وقوع انواع شرایط اضطراری و خطرات عمده پیشِ‌روی سازمان، که می‌تواند باعث ایجاد اختلال در عملکرد و تهدید موجودیت سازمان گردد، تقویت شود. به‌علاوه، لازم است تا فهرست عدم انطباق‌های سازمان شناسایی و تهیه شود و برنامه زمان‌بندی برای رفع موارد و به‌روزرسانی دوره‌ایِ تمامی روش‌ها، دستورالعمل‌ها، رَویه‌های کاری و فعالیت‌های سازمان منطبق با استانداردها، الزامات و قوانین مرجع و معتبر بین‌المللی تدوین گردد.
دیگر مولفه‌های افزایش مقاومت سازمان در مقابل بحران‌های احتمالی عبارت‌اند از تهیه فهرستی از دارایی‌ها، تجهیزات، فرایندهای حساس و بحرانی و نقاط آسیب‌پذیر سازمان و اقدام به منظور ارتقای سطح قابلیت این تجهیزات، بالا بردن سطح قابلیت اطمینان سیستم‌ها و فرایندها با توجه به موضوع افزونگی در فرایندها و تجهیزات و کاهش یا حذف آسیب‌پذیری‌های سازمان در بخش‌های مختلف و نیز تهیه فهرست تجهیزات و لوازم حفاظتی مورد نیاز برای مقابله با انواع سطوح شرایط اضطراری و تامین آن‌ها. به همین منظور، لازم است که سناریوهای بحرانی، شناسایی، تدوین و اولویت‌بندی شوند و طرح‌های پیش‌رویداد و برنامه‌ریزی برای انجام مانورهای گزینش‌شده بر مبنای سناریوهای اولویت‌دار به منظور ارتقای سطح آمادگی سازمان برای مواجهه با رویدادهای اضطراری، تهیه و تدوین گردد.
روشن است که استقرار سیستم آموزشی استاندارد در سازمان و بهره‌گیری از تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های نوین آموزشی و پیاده‌سازی مولفه‌های آموزش اثربخش به منظور ارتقای سطح تخصص، مهارت و آگاهی کارکنان و همچنین پیاده‌سازی اصولی و کامل سیستم مدیریت دانش سطح تاب‌آوری سازمان را در حوزه نیروی انسانی تقویت می‌کند.
از دیگر عوامل موثر در بالا بردن قدرت یک سازمان برای مقابله با بحران‌ها و چالش‌ها می‌توان به این مواردی اشاره کرد: تعیین استراتژی و برنامه برای بهبود مستمر سطح تاب‌آوری، استقرار سیستم کارآمد ارتباطات با توجه به مولفه‌های موثر در آن شامل افراد، تجهیزات و تکنیک‌های مورد استفاده، استقرار یا اصلاح و پالایش ساختار شایسته‌سالاری، اختصاص ردیف بودجه مناسب و متناسب بـا اهـداف و برنامـه‌های تعریف‌شـده برای واحـد مدیریت بحران، لحاظ کـردن کلیـه ملاحظات مربوط به مدیریت رویدادهای اضطراری در برنامه‌های توسعه سازمان، شناسایی چالش‌ها و تعیین راهکارهای اثربخش در مدیریت زنجیره تامین، پیاده‌سازی سیستم مدیریت تغییر و لحاظ کردن کلیه مولفه‌های اثـرگـذار در همبستگی بین کارکنان و سازمان در تصمیمات و اقدامات مدیران سازمان.
مجتمع مس سرچشمه و مديريت بحران
اهمیت حفظ و ارتقای مستمر جایگاه شرکت ملی صنایع مس ایران در بین شرکت‌های معدنی و تولیدکننده مس مطرح دنیا، توجه به تهدیدات، خطرها و بحران‌های احتمالی و پیشِ‌روی شرکت و انجام اقدامات اساسی و بنیادین در راستای مدیریت فعالانه و موثر رویدادهای بزرگ ناگوار، ضرورت برای مدیریت ارشد سازمان است. همچنین مجتمع مس سرچشمه، به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی و معدنی شرکت ملی صنایع مس ایران، همواره نقش الگو و پیشرو را در پیاده‌سازی اقدامات اصلاحی و بهبود مستمر مولفه‌های تاثیرگذار در رشد، توسعه و ارزش‌آفرینی برای سازمان ایفا کرده است. از این رو، امور ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) مجتمع مس سرچشمه بدعت‌گذار طرح‌ها و اقدامات تخصصی به منظور شناسایی، ارزیابی، مدل‌سازی پیامد، تعیین راهکارهای کنترلی و برنامه زمـان‌بنـدی اجـرای اقدامـات اصلاحـی بـرای خطرهای عمـده و بحران‌ساز دارای پتانسیل بالای آسیب‌رسانی به سازمان، منطبق با اصول و استانداردهای روز دنیا بوده است. در همین راستا، امور «HSE» مجتمع مس سرچشمه اقدام به تشکیل واحد مدیریت بحران و به‌کارگیری افراد متخصص، متعهد و توانمند به منظور پیشبرد اهداف سازمان در حوزه مدیریت رویدادهای بزرگ ناگوار، تجهیز این واحد به ملزومات مورد نیاز برای مواجهه با شرایط اضطراری، تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی تخصصی برای کارکنان واحد به منظور ارتقای سطح توانمندی آن‌ها و نیز ساخت مرکز عملیات اضطراری (EOC) مجتمع مس سرچشمه کرده است. همچنین این بخش نقشه راه مدیریت بحران مجتمع مس سرچشمه را تدوین و اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت سازمان را در این عرصه، با محوریت ارتقای سطح تاب‌آوری سازمان، تعیین کرده است.
بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در مراکز دانشگاهی و مشاوره‌های فنی متخصصان حوزه مدیریت بحران در راستای نیل به اهداف تعییــن‌شـده و همچنیـن تعریـف پروژه‌هـای مدیریت بحران مطابق با نقشه راه از دیگر اقدامات امور «HSE» در حوزه مدیریت بحران است. از جمله پروژه‌های مذکور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارزیابی و مدل‌سازی پیامد خطرهای بزرگ و ناگوار (Major Hazards) مجتمع مس سرچشمه شامل مطالعه و تعیین اقدامات اصلاحی و تدوین و اجرای برنامه زمان‌بندی برای کنترل «خطرهای مخازن سوخت فرآورده‌های نفتی، پمپ‌بنزین و شبکه گاز»، مطالعه، ارزیابی، مدل‌سازی و تعیین اقدامات اصلاحی و تدوین و اجرای برنامه زمان‌بندی برای کنترل «پیامدهای رهایش گاز کلر»، مطالعه، مدل‌سازی، تعیین اقدامات اصلاحی و تدوین و اجرای برنامه زمان‌بندی برای کنترل «خطرهای مواد شیمیایی حساس»؛
- تحلیل سطوح انحراف (Gap Analysis) فرایندها و تجهیزات مجتمع مس سرچشمه؛
- شناسایی و اولویت‌بندی سناریوهای بحرانی مجتمع مس سرچشمه و تدوین و اجرای برنامه زمان‌بندی برای انجام مانورهای عملیاتی، مطابق با نقشه راه مدیریت بحران.
امور «HSE» مجتمع مس سرچشمه کمیته مدیریت بحران مجتمع و همچنین کمیته‌های مدیریت بحران برای هریک از امورهای مجتمع را ایجاد کرده است و در کنار تشکیل جلسات منظم، موارد مطرح‌شده در حوزه مدیریت بحران را پیگیری می‌کند. همچنین، در کنار تهیه و تدارک تجهیزات مورد نیاز برای مقابله با شرایط اضطراری در سطوح مختلف، منابع خطرِ دارای پتانسیل وقوع رویدادهای بزرگ و ناگوار را شناسایی، حذف یا جایگزین می‌کند. به‌علاوه، به منظور ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی در بین سازمان‌ها، فهرستی از مراکز برون‌سازمانی و سازمان‌های معین تهیه و برنامه اقدام برای برگزاری جلسات هم‌اندیشی با عوامل و نمایندگان این سازمان‌ها تدوین شده است. علاوه بر این، با هدف ارائه، اخذ و پیاده‌سازی ایده‌ها و اقدامات نوآورانه در حوزه مدیریت رویدادهای اضطراری، در نمایشگاه‌ها و همایش‌های تخصصی مدیریت بحران مشارکت می‌کند. از دیگر اقدامات امور «HSE» مجتمع مس سرچشمه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از ظرفیت‌های منابع انسانی موجود در سازمان و خارج از سازمان به منظور ارتقای سطح عملکرد تیم‌های واکنش در شرایط اضطراری مانند تشکیل گروه‌های آتش‌نشان داوطلب؛
- اقدام در راستای گنجاندن سرفصل مدیریت بحران در دوره‌های آموزشی تخصصی و عمومی و همچنین تعریف دوره‌های آموزشی عمومی و تخصصی مدیریت بحران برای سطوح مختلف کارکنان سازمان؛
- هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی برای پیاده‌سازی پروژه «ارزیابی آسیب‌پذیری سازمان».
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه