آمایش سرزمین به معنای واقعی آن در حوزه‌های مرتبط با فعالیت وزارت صنعت، معدن و تجارت تا چه میزان موردتوجه قرار گرفته است؟
هدف اصلی آمایش سرزمین را می‌توان تعیین توزیع مناسب جمعیت و فعالیت‌ها در سطح سرزمین عنوان کرد. در طول سال‌های گذشته مفهوم آمایش سرزمین به شکل‌های مختلفی با هدف بهره‌برداری مناسب از پتانسیل‌های سرزمینی همواره مد نظر برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشور قرار داشته است. در شرایط امروز نیز توجه به اینکه یکی از مأموریت‌های وزارت صمت، تهیه برنامه‌های راهبردی بر اساس اسناد فرادستی و برنامه‌های توسعه‌ای ۵ساله است، در برنامه‌های راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت (ویرایش بهار ۱۳۹۶)، فصل ششم سند مذکور به این پارامتر حائز اهمیت اختصاص داده شده است.
آمایش سرزمین و بررسی پتانسیل‌های هر منطقه از کشور در سند استراتژی توسعه صنعتی چه سیر تکاملی را طی کرده است؟
همان‌طور که می‌دانید، اسناد آمایش سرزمین برای استان‌ها از سال ۱۳۸۶ از سوی سازمان برنامه‌وبودجه با همکاری نهادهای اجرایی در سطح ملی و استانی تهیه‌شده و نهادهای اجرایی (سازمان صنعت، معدن و تجارت استان‌ها) در استان‌ها با مشارکت در تهیه این اسناد نقش مهم و بسزایی داشته‌اند. متعاقب آن، اسناد استان‌ها در سطح ملی با دبیری سازمان برنامه‌وبودجه کشور به سند هر استان تبدیل شده است. پس‌ازآن سند آمایش سرزمین تهیه خواهد شد که نهادهای ذی‌ربط با داشتن حق رای در جلسات آن حضور خواهند داشت و اسناد را به تصویب می‌رسانند. این فرآیند در سه ماه نخست سال جاری (۱۳۹۹) به انجام خواهد رسید و مبنای اجرای برنامه‌های آتی خواهد بود.
انجام آمایش سرزمین در حوزه‌های خاکی مشترک و مرزهای آبی از اهمیت زیادی برخوردار است. این مهم در ایران که پس از چین بیشترین کشورهای همسایه را دارد، چگونه مورد بررسی قرار گرفته است؟
برخورداری افزون بر نیمی از استان‌های کشور از مرزهای بین‌المللی و وجود مرزهای طولانی با کشورهای متعدد و همجوار موجب شده است تا آمایش سرزمین مناطق مرزی ایران از اهمیت بسیار بالایی در نظام برنامه‌ریزی کشور برخوردار باشد. ازاین‌رو در سند آمایش استان‌ها و همچنین سند مناطق، حاشیه مرزها و سواحل دریاها با دیدگاه ویژه موردبحث و بررسی قرارگرفته‌اند. ایجاد صنایع و حمایت از آن‌ها و لجستیک خشکی و دریایی اعم از حمل‌ونقل، ایجاد پایانه‌ها و صنایع دریایی در سند آمایش برای این استان‌ها دیده شده است. گفتنی است که برنامه‌ها بر اساس ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در هر منطقه تعریف و اجرایی شده است.
مولفه‌های اساسی مانند دسترسی به مواد اولیه، آب، انرژی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل از مهم‌ترین پارامترها در آمایش سرزمین ازنظر صنعتی هستند. در چه مناطقی موارد مذکور موجود بوده، اما اقدامات لازم برای توسعه آن‌ها انجام‌نشده است؟ دلیل این امر چیست؟
باتوجه به اینکه از قبل یک برنامه آمایش کلی در سطح ملی در بخش‌های مختلف وجود نداشته، بنابراین صنایع به‌طور پراکنده و کمتر بر اساس شاخص‌های مطرح‌شده احداث‌شده‌اند. انجام آمایش سرزمین این مدل‌ها و خروجی آن‌هاست که فضای ایجاد صنایع را مشخص می‌کند. بنابر مطالعات آمایش سرزمین و نقشه‌های تهیه‌شده در این سند، فرآیند ایجاد صنایع برای مکان‌هایی که پتانسیل و ظرفیت لازم را دارند در آینده آسان و امکانپذیر می‌شود.
به نظر می‌رسد برای برخی واحد‌های صنعتی کشور مانند فولادی‌ها، ازنظر آمایش سرزمین جانمایی درستی انجام‌نشده است. نظر شما دراین‌باره چیست؟
برخورداری ایران از وسعت زیاد و همچنین قرارگیری در موقعیت ویژه جغرافیایی موجب شده است تا شرایط اقلیمی گوناگونی بر مناطق مختلف کشور حاکم باشد. همچنین وجود قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف در کشور ساختارهای متفاوتی را در هر منطقه رقم زده است. با بهره‌گیری مناسب از این ظرفیت‌ها در کنار پتانسیل‌های فراوان صنعتی و معدنی کشور این امکان را فراهم می‌کند تا با تمرکز بر منابع و مزیت‌های هر منطقه بتوان توسعه صنعتی متوازنی در کشور ایجاد کرد. برخی از طرح‌های صنعتی بر اساس یک‌سری ملاحظات خارج از آمایش اجراشده که شامل بعضی از طرح‌های فولادی کشور هم می‌شود. خوشبختانه قبل از تهیه سند آمایش سرزمین، در بخش فولاد مطالعات مناسب و مطلوبی درباره ظرفیت‌سنجی و تولید آن تا افق ۱۴۰۰ انجام و بر همین اساس نقشه راه تهیه‌شده که این موضوع کمک قابل‌توجهی به زنجیره فولاد و سایر فلزات اساسی کرده است.
با توجه به مساحت و جمعیت کشور، عدم اجرای صحیح آمایش سرزمین و انجام طرح‌های صنعتی در بلندمدت چه پیامدهایی را به‌دنبال داشته یا خواهد داشت؟ تاثیر عوامل سیاسی را بر این موارد چگونه می‌بینید؟
بدون شک، هرگونه اقدام بدون برنامه‌ریزی در روند کار مشکلاتی را به همراه خواهد داشت. به‌منظور فراهم کردن توسعه‌ای متوازن در تمام بخش‌ها لازم است اسناد آمایش در حوزه‌ها و زمینه‌های گوناگون تهیه و منتشر شود. نهادهای اجرایی ملزم و موظف به اجرای این امر مهم هستند، زیرا توسعه متوازن زمانی محقق خواهد شد که همه بخش‌ها در راستای تکمیل زنجیره‌ها و پیوندها ایفای نقش کنند. آمایش و اجرای برنامه‌های آن با این رویکرد تهیه‌شده که تمام پیوندهای بین‌بخشی مطالعه و بر اساس آن‌ها برنامه‌ها عملیاتی شود. خروجی آمایش سرزمین، نقشه‌هایی را برای ایجاد فعالیت‌ها در بخش‌ها و لایه‌های گوناگون متناسب با شرایط موجود در منطقه و پتانسیل‌های آن نشان می‌دهد. علاوه بر موارد مذکور، نکته قابل‌توجه درباره این امر، در نظر گرفتن عوامل سیاسی است که از بیرون بر کشور تحمیل می‌شود؛ ازاین‌رو باید در بخش ملاحظات سیاسی و امنیتی آمایش سرزمین لحاظ شود.
بدون شک، هرگونه اقدام بدون برنامه‌ريزي در روند کار مشکلاتي را به همراه خواهد داشت. به‌منظور فراهم کردن توسعه‌اي متوازن در تمام بخش‌ها لازم است اسناد آمايش در حوزه‌ها و زمينه‌هاي گوناگون تهيه و منتشر شود. نهاد‌هاي اجرايي ملزم و موظف به اجراي اين امر مهم هستند، زيرا توسعه متوازن زماني محقق خواهد شد که همه بخش‌ها در راستاي تکميل زنجيره‌ها و پيوندها ايفاي نقش کنند. آمايش و اجراي برنامه‌هاي آن با اين رويکرد تهيه‌شده که تمام پيوندهاي بين‌بخشي مطالعه و بر اساس آن‌ها برنامه‌ها عملياتي شود
کشورهای پیشرو در آمایش سرزمین چه اقداماتی را اجرایی کرده و در دستور کار خود قرار داده‌اند که در ایران قابلیت الگوبرداری از آن‌ها وجود دارد و می‌تواند اجرایی شود؟
انجام مطالعات آمایش سرزمین را می‌توان ابزار اصلی انجام برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای و ملی دانست که زمینه مناسبی را برای سیاست‌گذاری‌ها و اجرای برنامه‌های توسعه فراهم می‌کند. از نظر تاریخی، انجام و بکارگیری مطالعات آمایش سرزمین، از پیشینه‌ای به قدمت نخستین تمدن‌های بزرگ جهان برخوردار است. در دهه‌های اخیر کشورهای مختلفی همچون آلمان، ایتالیا و فرانسه اقدامات مختلفی و گسترده‌ای را در حوزه امایش سرزمین در دستور کار خود قرار داده‌اند. در ایران نیز متولیان آمایش سرزمین بر اساس شاخص‌های خاص سازمان برنامه‌وبودجه (شرح خدمات پروژه) به تهیه سند آمایش سرزمین استان‌ها اقدام کرده‌اند. وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ملاحظات زیست‌محیطی و همچنین موارد سیاسی-امنیتی از پارامترهای موردتوجه در این فرآیند بوده است. قطعا پیش از تهیه و تدوین اسناد، دیگر کشورها را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و نقاط مشترک و همکاری‌های لازم و مواردی مانند استان‌ها و آب‌های مرزی را در نظر گرفته‌اند. برخی کشورها با توجه به وجه اشتراکات اقتصادی و همچنین پهنه سرزمینی همواره برنامه‌هایی را برای افق‌های بلندمدت در نظر دارند.
ثبت دیدگاه