توسعه تکنولوژی‌ها در سال‌های اخیر چه تحولاتی را در صنعت معدن‌کاری جهان به وجود آورده است؟
صنعت معدن و فلزات امروزه به یکی از مهم‌ترین صنایع و بخشی تعیین‌کننده در اقتصاد جهان تبدیل شده است. ایران، با داشتن منابع عظیم معدنی، یکی از ده کشور برتر دنیا در حوزه معادن به شمار می‌رود. برای تکمیل چرخه تولید در این صنعت که شامل اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی است، وجود تجهیزات و فناوری‌های نوین موجب افزایش بهره‌وری و احتمال موفقیت خواهد بود. برخورداری از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، شیمیایی، مکانیکی و فیزیکی در حوزه معدن به افزایش بهره‌وری و سودآوری کمک خواهد کرد. تمامی بهبودهای صورت‌گرفته در صنعت معدن‌كاري، از تکنیک‌های این صنعت تا روش‌های استخراج و فرایند‌های ایمنی، بدون نوآوری امکان‌پذیر نیستند و این ابداعات هر روز ابعاد جدیدی پیدا می‌کنند. سیستم‌های مدیریت اطلاعات، نقشه‌برداری‌های سه‌بعدی، تکنولوژی‌های نوین حفاری و اکتشافات مواد معدنی، سیستم‌های کنترل هوشمند ماشین‌آلات معدنی، فناوری‌های نوین در تولید تجهیزات ایمنی و کاهش انرژی مصرفی از طریق انرژی‌های نو تنها بخشی از فناوری‌های نوینی هستند که امروز در صنعت معدن‌کاری ایجاد و موجب کارآمدی بیشتر و افزایش بهره‌وری شده‌اند.
پیش‌بینی می‌شود که طی چند سال آینده، وقوع انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی صنایع مختلف تحولی شگرف را در ساختارهای اقتصادی جهان ایجاد کند. تاثیرات این تحولات بر صنایع معدنی جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با وجود بحران کرونا، شتاب گذار به دوره انقلاب صنعتی چهارم بیشتر شد و تحولات در این زمینه را قطعا به‌زودی در تمامی زمینه‌ها در سراسر جهان، حتی در کشورهای توسعه‌نیافته، شاهد خواهیم بود. انقلاب صنعتی چهارم در واقع ارتقای تکنولوژی‌های انقلاب سوم صنعتی و ترکیبی از فناوری‌های فیزیکی، بیولوژیکی و دیجیتال است که یکی از چالش‌های پیشِ‌روی کشورمان نیز به شمار می‌رود. این دوره با ظهور فناوری‌های نوین در حوزه‌های مختلفی از جمله روباتیک، هوش مصنوعی، نانوتکنولوژی، پردازش کوانتومی، زیست‌فناوری، اینترنت اشیا، خودروهای خودران و… همراه خواهد بود و نظام تولید و نظام‌های اجتماعی و سیاسی را دگرگون خواهد کرد.
انقلاب صنعتی چهارم در صنعتی تولیدی مثل معدن نیز قطعا تحولاتی ایجاد خواهد کرد. در حال حاضر شرکت‌های بزرگ معدنی به استقبال این تحولات رفته‌اند و از تکنولوژی‌هایی مانند هال‌تراک‌های خودران برای حمل مواد معدنی و هوشمندسازی عملیات معدن‌کاری استفاده می‌کنند که منجر به افزایش بهره‌وری و سودآوری آن‌ها شده است. از مهم‌ترین تحولات ناشی از انقلاب صنعتی چهارم در زمینه معادن می‌توان به مواردی همچون استفاده از هوش مصنوعی در اکتشافات، به‌کارگیری ماشین‌آلات حفاری، برداشت و حمل خودران بدون نیاز به اپراتور، استفاده از روش‌های هوشمند جداسازی ماده معدنی از باطله، کار با تجزیه‌وتحلیل داده، آی‌تی و روباتیک در بخش ایمنی و پشتیبانی اشاره کرد.
آیا در صنایع معدنی کشور ما رویکرد مناسبی برای همسو شدن با انقلاب صنعتی چهارم شکل گرفته است؟ اصلی‌ترین موانع به‌کارگیری تکنولوژی‌های روز دنیا در صنایع معدنی کشور کدام‌اند؟
قطعا در صنایع معدنی کوچک‌ترین تغییر تکنولوژی و بهره‌وری تولیدی تاثیرات قابل‌توجهی در وضعیت مالی و سودآوری خواهد داشت؛ به‌خصوص برای صنعتی مانند فولاد، عقب ماندن از تکنولوژی‌های روز دنیا می‌تواند بهای تمام‌شده این کالا را برای رقابت در بازارهای جهانی به میزان چشمگیری افزایش دهد. اما به نظر می‌رسد که ما هنوز در پیچ‌وخم تکامل انقلاب‌های صنعتی گذشته هستیم و زیرساخت‌های لازم برای آن‌ها را نیز همچنان فراهم نکرده‌ایم. ناتوانی در تربیت نیروی انسانی و ایجاد دانش لازم توسط دانشگاه‌ها، ناهماهنگی دانشگاه و صنعت، نبود برنامه کلان و بی‌توجهی به انقلاب صنعتی چهارم در برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و سند چشم‌انداز کشور و همچنین طرح جامع فولاد، مشکلات اقتصادی متعدد در کشور، نبود تجارت آزاد، تصدی‌گری مستقیم و غیرمستقیم دولت در صنعت کشور، مدیریت سیاسی، استفاده نکردن از دیدگاه‌های نخبگان و… اصلی‌ترین موانع صنایع کشور برای ورود به دوره جدید محسوب می‌شوند.
عامل اثرگذار دیگر در این حوزه را می‌توان تحریم‌ها و عدم دسترسی به فناوری‌های نوین دانست که بر صنعت معدن‌کاری نیز تاثیر قابل توجهی گذاشته است. در شرایط فعلی، امکان خرید نرم‌افزارهای معدنی، خرید تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده در سرویس و نگهداری و تعمیر ماشین‌آلات، خرید ماشین‌آلات سنگین معدنی با پشتیبانی‌های فنی و سرویس‌دهی و تامین قطعات وجود ندارد. به‌علاوه، استفاده از شرکت‌های مشاور فنی و مهندسی خارجی نیز امکان‌پذیر نیست.
همچنین نوسانات ارزی و کاهش ارزش پول ملی گاهی موجب می‌شود تا واردات یک فناوری خاص، جدا از مسائل تحریم‌ها، موجب غیراقتصادی شدن خرید آن فناوری نیز بشود. البته نمی‌توان تاثیر سیاست‌های غلط داخلی در این زمینه را نادیده گرفت. دیدگاه‌های غیرکارشناسانه در تصمیم‌گیری‌های حوزه معدن و فولاد کشور موجب سردرگمی سرمایه‌گذاران شده و نیز در طرح‌های جامع فولاد کشور توجهی اساسی به موضوع به‌کارگیری تکنولوژی‌های روز در این صنعت نشده است.
برقراری ارتباط مناسب میان صنعت و دانشگاه و استفاده از ایده‌های خلاقانه و علمی چه تاثیراتی در عملکرد صنایع معدنی کشور خواهد داشت؟ آیا در این زمینه رویکرد مناسبی در میان صنایع معدنی کشور شکل گرفته است؟
در دنیای امروز، رابطه‌ای مستقیم بین توسعه تکنولوژی و پیشرفت در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر کشور برقرار است، به طوری که می‌توان گفت تکنولوژی عامل اساسی ایجاد ثروت، دانایی و توانایی کشورها و ابزاری قدرتمند در توسعه ملی به شمار می‌آید و ارتباط و تعامل موثر بین صنعت و دانشگاه می‌تواند تأثیری تعیین‌کننده در این راه داشته باشد.
در راستای این تعامل، وظیفه اصلی دانشگاه‌ها آموزش و ارتقای دانش دانشجویان و آماده کردن آن‌ها برای حضور در بازار کار و شناخت و برطرف کردن نیازهای تحقیقاتی بخش صنعت و به‌روز نگه داشتن آن است. از طرف دیگر، بخش صنعت هم باید نتایجِ به‌دست‌آمده از حوزه فناوری به کمک تحقیقات را در عملیات تولید محصول خود دخالت دهد و با فراهم آوردن بازار کار و اشتغال‌زایی مفید برای جوانان و افرادی که آموزش‌های مرتبط را در دانشگاه‌ها گذرانده‌اند، موجبات رشد اقتصاد را فراهم کنند. متاسفانه امروز صنعت و دانشگاه هرکدام ساز خود را می‌نوازند و دولت نیز راهکاری برای برقراری ارتباط موثر بین آن‌ها ندارد. دانشگاه‌ها در زمینه تحقیق و پژوهش غالباً به دنبال کمیت هستند نه کیفیت؛ آمار بالای مقالات علمی ایران در دنیا، در حالی که در تکنولوژی‌های روز متناسب با آمار این مقالات نیستیم، گواهی بر این ادعاست.
غالباً نه دانشگاه عزمی جدی برای حرکت در راستای نیازهای صنعت دارد و نه صنعت به دنبال رفع نیازها و مشکلات خود از طریق دانشگاه است. دانشگاه می‌تواند از طریق شناسایی نیازمندی‌ها و ضعف‌های صنعت و متمرکز ساختن پژوهش بر این نیازمندی‌ها، شروع‌کننده یک ارتباط موثر باشد و حتی قسمتی از بودجه‌های پژوهشی خود را به جای شرکت در کنفرانس‌های بعضا بی‌کیفیت علمی و چاپ مقالات بی‌شمار و غیرکاربردی، برای بازدید استادان و دانشجویان از شرکت‌های بزرگ دنیا و آشنایی با تکنولوژی‌های روز تخصیص دهد و با این کار، نقشی در ایجاد ارتباط با صنعت داشته باشد. از طرف دیگر، صنعت نیز می‌تواند برای رفع نیازهای پژوهشی خود از نخبگان دانشگاهی دعوت کند و با تشریح مشکلات و نیازهای خود و با در اختیار قرار دادن امکانات و تسهیلات لازم و در صورت لزوم اعزام به خارج از کشور، استعداد و توانایی نخبگان دانشگاهی را به کار گیرد تا این ارتباط دوسویه به طوری موثر شکل بگیرد و تکامل یابد. قطعا در این راه باید کیفیت بر کمیت مقدم باشد تا در دام پر کردن رزومه‌های دانشگاه‌ها و شوآف‌های صنعت گرفتار نشویم.
شرکت توسعه فرآوری صنایع و معادن ماهان سیرجان تا چه میزان به کاربرد تکنولوژی‌های نوین در فرایند تولید خود توجه دارد؟ استراتژی اصلی این شرکت به منظور ارتقای سطح دانش فنی نیروی انسانی خود چیست؟
یکی از اهداف اصلی این شرکت استفاده از شرکت‌های متخصص، مخصوصا شرکت‌های دانش‌بنیان، برای پیشبرد طرح‌های توسعه خود است، اما در این راه با مشکلاتی از قبیل تحریم‌ها و سیاست‌های غلط داخلی مواجه هستیم که موانعی جدی بر سر راه استفاده از تکنولوژی‌های نوین محسوب می‌شوند. با این حال، شرکت ماهان سیرجان در حوزه‌های استفاده از سیستم دیسپاچینگ و نقشه‌برداری معدن به روش‌های نوین در حال مطالعه و اجراست و در طرح‌های توسعه خود، از قبیل احداث کارخانه کنسانتره، می‌تواند از نسل‌های پیشرفته‌تر این کارخانه‌ها استفاده کند. در زمینه روش‌های نوین در تکمیل اکتشافات، مطالعات آب‌شناسی و استخراج زیرزمینی معادن سنگ‌آهن در عمق زیاد، فرصت‌های مناسبی برای استفاده از تکنولوژی‌های نوین وجود دارد و همچنین استفاده از روش‌های حمل مواد معدنی بدون دامپتراک در این شرکت مطالعه شده است. لازمه اصلی همراهی با تحولات پرسرعت و عمیق دنیای امروز، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تربیت نیروی انسانی متخصص و آگاه است. بنابراین شرکت ماهان سیرجان در این زمینه سعی داشته است به فرایند آموزش، از جمله نیازسنجی، ارزشیابی و اثربخشی آموزش کارکنان در سطح سازمان بپردازد و ضمن برنامه‌ریزی برای تجهیز شرکت به تکنولوژی‌های جدید، برای آموزش نیروی انسانی مطابق با تغییرات شرکت اقدام کند؛ زیرا پیشران توسعه و گذار به دنیای تکنولوژی جدید، نیروی انسانی ماهر و برخوردار از دانش روز است. همچنین استفاده از نخبگان دانشگاهی در قالب تفاهم‌نامه‌های مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و استفاده از آن‌ها در طرح‌های عملیاتی و مطالعاتی معدن نیز در برنامه‌های شرکت قرار گرفته است.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه