در حال حاضر، مطابق با اطلاعات آماری منتشرشده، سهم بخش معدن در تولید ناخالص ملی (GDP) حدود یک درصد و سهم صنایع معدنی در اقتصاد تقریبا ۵ درصد گزارش شده است. با توجه به پتانسیل‌ها و منابع عظیم موجود در کشور، با ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر، می‌توان سهم بخش معدن و صنایع معدنی را در اقتصاد کشور پررنگ‌تر کرد. به منظور اجرای این هدف و پیشبرد آن، مجموعه مشکلاتی در مقابل این صنعت وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مقاومت افکار عمومی از منظر محیط‌زیستی به‌ویژه ساکنان نواحی مجاور معادن، بدمنظره بودن معادن متروکه و بیکار شدن پرسنل شاغل در معادن بعد از اتمام ذخایر معدنی اشاره کرد. گفتنی است که در دهه‌های اخیر، بهره‌برداری از برخی معادن واقع در نقاط معدن‌خیز جهان نتایج مطلوبی در حوزه گردشگری داشته است. بدون شک در ایران هم ورود به صنعت ژئوتوریسم (Geotourism) و گردشگری معدنی نتایج شایان توجهی را به دنبال خواهد داشت.
معادن متروکه طلا، جاذب ژئوتوريسم
از پدیده‌های جذاب زمین‌شناختی جهان می‌توان معادن متروکه طلا در آفریقای جنوبی را نام برد که از قرن نوزدهم مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. این معادن متروکه در محدوده‌ای با قدمت تاریخی متمرکز شده‌اند و به لحاظ زمین‌شناختی در ناحیه‌ای کوهستانی و در زمین‌های اطراف باربرتون (Barberton) در استان پومالانگا (Mpumalanga) در آفریقای جنوبی واقع شده‌اند. دولت آفریقا، با متروکه شدن این معادن، مجموعه اقدامات و برنامه‌ریزی‌هایی را در راستای تبدیل این منطقه به قطب گردشگری معدنی در دستور کار خود قرار داده است.
معادن متروکه واقع در ایالات متحده آمریکا، که مربوط به پلاسرهای رودخانه‌ای طلادار هستند، از دیگر مناطق گردشگری جالب توجه و پردرآمد در سطح جهان به شمار می‌روند. این پدیده‌های ژئوتوریسمی زیبا زمینه درآمدزایی از طریق دریافت هزینه ورودی، اجاره کمپینگ و کرایه وسایل و تشت‌های طلاشویی برای استحصال اتفاقی ذرات طلا را به دنبال داشته‌اند.
معادن نمک اوکراين، مرکز درمان
معدن نمک روستای سولوت‌وینو (Solotvyno) در عمق ۳۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و به یک مرکز درمانی تبدیل شده است. بیماران تنفسی، به منظور درمان، مدت زمانی را در این مکان بستری می‌شوند. در چند دهه اخیر، بیمارستان آلرژیکی سولوت‌وینو بیماران مبتلا به آسم، زکام ناشی از حساسیت و انسدادهای برونشی مختلف را پذیرش می‌کند. بیماران بر این باورند که راهروهای تاریک و مرطوب این معدن، با هوای آغشته به نمک، دارای خواص ضداحتقان و درمانی است. آن‌ها با استفاده از این روش به نمک‌درمانی می‌پردازند. در حدود دهة ۱۳۳۰ خورشیدی، شیوه نمک‌درمانی را نخستین بار پزشکی لهستانی به نام فلیکس بوکزکوفسکی (Feliks Boczkowski) کشف کرد. بوکزکوفسکی معتقد بود که معدنچیان شاغل در معادن نمک به‌‌ندرت به بیماری سل یا بیماری‌های تنفسی مبتلا می‌شوند. روش نمک‌درمانی در اروپای شرقی و مرکزی نیز رواج یافت، اما در سایر نقاط جهان ناشناخته مانده است.
گردشگری در معدن، عامل درآمدزايی
معدن سن‌خوزه از دیگر جاذبه‌های زمین‌شناختی است که در عمق ۷۰۰ متری از سطح زمین و در ۴۵کیلومتری شمال کوپیاپو (Copiapó) در شیلی قرار دارد. سقف این معدن ضعیف است و بارها ریزش کرده است. در سال ۲۰۱۰، به دنبال این ریزش‌ها، معدن‌کاران به مدت دو ماه در این معدن محبوس شدند و از آن زمان به بعد، این محدوده معدنی مورد توجه قرار گرفته و به یکی از جاذبه‌های گردشگری این کشور تبدیل شده و زمینه درآمدزایی را برای دولت شیلی فراهم آورده است.
دولت هند نیز معادن طلای متروکه بی‌شمارش را به دریاچه‌های مصنوعی تبدیل کرده است که مکان‌هایی تفریحی برای جذب گردشگران به حساب می‌آیند.
دولت آمریکا نیز اقدام مشابهی در یکی از معادن روباز واقع در نزدیکی شهر مونتانا (Montana) کرده است. در سال ۱۹۵۰ استخراج مواد معدنی مس در ایالت مونتانای آمریکا آغاز شد و تا دهه ۱۹۸۰ ادامه یافت. بعد از مراحل استخراج این معدن، گودال عظیمی به نام برکلی به وجود آمد. این گودال با آب پر شده و تبدیل به یکی از مقاصد گردشگری جذاب شده است.
برگزاری تور آموزشی به منظور آشنایی با روش‌های استخراج زغال‌سنگ توسط دانشکده معدن شهر یونچنگ (Yuncheng) واقع در استان شانگزی (Shanxi) کشور چین از دیگر اقدامات جالب توجهی بوده که علاوه بر جنبه آموزشی، زمینه گردشگری را نیز فراهم کرده است.
ژئوتوريسم، حلّال مشکلات معدن
معادن ایران، همچون دیگر معادن سراسر جهان، ظرفیتی بالقوه برای صنعت گردشگری دارند. معادن متروکه متعددی در کشور وجود دارد که با بهره‌گیری از قابلیت آن‌ها، می‌توان مناطق گردشگری مناسبی در راستای توسعه پایدار، اشتغال و کاهش فقر، به‌خصوص در مناطق دورافتاده کشور، ایجاد کرد. از معادن بارز و قابل توجه در زمینه گردشگری کشور می‌توان به دهکده نمکی خور واقع در استان اصفهان اشاره کرد. این دهکده شامل سوییت‌های نمکی، دریاچه نمک، استخرهای تبخیری، استخرهای شنا، حمام نمکی، آبشار زیبای نمکی و امکانات ورزشی و تفریحی است. علاوه بر موارد مذکور، سایت رصدی آسمان شب از جاذبه‌های منطقه نمونه گردشگری مجتمع پتاس‌خور و بیابانک در کویر مرکزی ایران است که در قالب تورهای گردشگری معدنی، ژئوتوریسم و توریسم سلامت، از آن بازدید می‌شود.
معدن فلورین کمرپشت در استان مازندران، شهرستان سواد‌کوه (دو کیلومتری بعد از شهرستان دوآب)، در بخش خطیرکوه واقع شده است که از دیگر محدوده‌های جذاب در صنعت گردشگری معدن به شمار می‌آید. در سال‌های بعد از انقلاب، کارشناسان زغال‌سنگ البرز مرکزی با حفر دو تونل دنباله رگه، به مطالعه اکتشافی سطحی این معدن پرداختند.
معادن سرب و روی نخلک انارک واقع در بخش انارک شهرستان نائین پس از سال ۱۳۸۹ به منطقه نمونه گردشگری معدنی تبدیل شد و فرصتی را برای گسترش و رونق صنعت ژئوتوریسم کشور به وجود آورد.
معدن سرب و روی انگوران واقع در استان زنجان بزرگ‌ترین پهنه معدنی فعال سرب و روی کشور است و به دلیل برخورداری از طبیعت زیبا و جذابیتهای زمین‌شناختی، یکی از مراکز مهم در حوزه گردشگری معدنی به شمار می‌رود و بسیار مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. از دیگر پدیده‌های ژئوتوریسم این استان می‌توان به دو معدن تاریخی نمک چهرآباد و سنگ داش‌کسن اشاره کرد. در ابتدای قرن هشتم هجری معدن داش‌کسن فعال بوده است و معماران دربار ایلخانی از سنگ خوش‌تراش آن در ساخت ارگ و گنبد سلطانیه استفاده کرده‌اند. همچنین در حوالی معدن داش‌کسن معبدی با همین نام وجود دارد که در صورت انجام مرمت‌های لازم در محوطه‌های این دو معدن تاریخی، می‌توان گام موثری در توسعه صنعت ژئوتوریسم کشور برداشت.
علاوه بر پدیده‌های زمین‌شناختی مذکور، معادن دیگری در کشور هستند که قابلیت درآمدزایی و گردشگری دارند. از جمله این معادن می‌توان به معادن سنگ‌های قیمتی، به‌خصوص سنگ‌فیروزه در کردستان، و معدن سرب و روی شهمیرزاد، که تونل‌های زیرزمینی متعدد دارد، اشاره کرد.
نتيجه‌گيری
بخش معدن سهم قابل ملاحظه و تعیین‌کننده‌ای در صنعت و اقتصاد کشور دارد؛ بنابراین لازم است که بر اساس پتانسیل‌ها و منابع موجود داخلی، مورد توجه ارگان‌های تصمیم‌ساز و مدیران ارشد ملی قرار بگیرد و بستری مناسب به منظور بهره‌مندی مطلوب از این موهبت‌های الهی فراهم شود. بهره‌وری بهینه از معادن با مشکلاتی مواجه است که استفاده حداکثری از این پتانسیل‌ها را محدود می‌سازد.
مخالفت فعالان محیط‌زیست با روند موجود در مدیریت و استخراج معادن، گله‌مندی و نارضایتی مردم نواحی مجاور معادن از بی‌توجهی فعالان معدنی و سلب آسایش، از جمله چالش‌های پیشِ‌روی این صنعت است. توجه به این ثروت ملی و بهره‌مندی مطلوب از آن می‌تواند بار مالی زیادِ ناشی از جمعیت بیکارشده به دلیل تعطیلی معادن و مجتمع‌های متروکه را از دوش موسسات بیمه و دولت بردارد. از دیگر سو، صنعت ژئوتوریسم با ایجاد زیرساخت‌های لازم، ضمن ارتقا و گسترش دانش و آگاهی عمومی و جلب رضایت در عرصه فرهنگی، عامل مهمی در رفع موانع مذکور به نظر می‌رسد. بر اساس گزارش «وال‌استریت ژورنال»، ایران از نظر منابع زیرزمینی طبیعی پس از کشورهای روسیه، آمریکا، کانادا و عربستان در رتبه پنجم دنیا قرار دارد. ایران فقط از یک درصد ظرفیت منابع زیرزمینی خود استفاده می‌کند، در حالی که نُرم جهانی پنج‌برابر آن است و امکان تحصیل چندبرابر درآمدهای نفتی در حوزه معدن وجود دارد. رویکرد جدی تصمیم‌گیران برای رفع فوری و جدیِ چالش‌های حوزه معدن منطقی به نظر می‌رسد. ژئوتوریسم می‌تواند در کنار فرصت‌های معمول مرتبط با صنعت گردشگری، در حل برخی چالش‌های جدی بخش معدن از جمله استمرار اشتغال بعد از اتمام مواد معدنی، جلوگیری از تخریب و بدمنظری محیط‌زیست و… نیز بسیار موثر واقع شود.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه