تولیدات صنعتی را می‌توان هسته اصلی و موتور محرک اقتصاد جهان دانست؛ زیرا با به‌کارگیری مواد اولیه و استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات گوناگون، خدمات و نیازهای اساسی انسان‌ها را تامین می‌کنند. به طور کلی، صنایع گوناگون در چرخه خود، شامل اکتشاف و استخراج مواد معدنی و فرآوری آن‌ها به شکلی مورد استفاده و در نهایت فرایند تبدیل این مواد به تولیدات صنعتی گوناگون، بر اقتصاد کشورها و حل چالش‌هایی نظیر بیکاری و فقر اثرگذار هستند. به همین دلیل، بخش معدن و تولید فلزات اساسی، به عنوان تامین‌کننده یکی از مهم‌ترین مواد اولیه مورد استفاده در تولیدات صنعتی، از جایگاهی قابل توجه در اقتصاد جهان برخوردار است و با ایجاد ارزش افزوده فراوان، زمینه مناسبی برای رشد تولید ناخالص داخلی کشورها فراهم می‌کند. صنعت مس یکی از مهم‌ترین صنایع معدنی است که تقاضایی بالا در بازارهای بین‌المللی و جایگاهی مهم در اقتصاد جهان دارد.
استفاده از فلز مس در تولید محصولات مختلف قدمتی چندین هزارساله دارد و نقطه آغاز زندگی صنعتی بشر و دروازه ورود انسان نخستین به عصر فلز محسوب می‌شود. ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد مس موجب شده است تا این فلز همواره در طول تاریخ از اهمیت بالایی در اقتصاد و تولیدات صنعتی جهان برخوردار باشد. موارد فراوان استفاده مس، خصوصا در صنایع الکترونیکی و تکنولوژی‌های نوین، چشم‌انداز روشنی را برای بازار جهانی این فلز در سال‌ها و دهه‌های آینده پدید آورده است. این مسئله فرصت مناسبی برای کشورها فراهم کرده است تا با توسعه صنعت مس خود، جایگاه مهمی را در آینده اقتصاد جهان کسب کنند. قرارگیری پتانسیل‌های معدنی فراوان در ایران زمینه مناسبی برای توسعه این صنعت فراهم کرده است. شرکت ملی صنایع مس ایران، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در زمینه صنایع معدنی، در سال‌های اخیر در زمینه تولیدات و فروش خود روندی روبه‌رشد داشته است.
توسعه معادن، کليد رشد صنعت مس
فلز مس در سال‌های اخیر کاربردهای بسیاری در صنایع و واحدهای تولیدی مختلف، خصوصا در فناوری‌های نوین و های‌تک داشته است. به همین دلیل، بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که قیمت این فلز را می‌توان معیاری برای پیش‌بینی وضعیت کلی اقتصاد جهان قرار داد. به گواه آمارها، از سال ۱۹۹۵ ازدیاد تقاضا برای مس، و به دنبال آن افزایش قیمت این فلز، موجب شده است تا عیار حد و عیار متوسط استخراج مواد معدنی از معادن مس در سراسر جهان کاهش یابد. به همین دلیل، امروزه بسیاری از کشورها در صدد بهره‌برداری از معادن مس خود، از جمله کانسارهای کم‌عیارتر هستند. بر اساس آمارهای سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)، کشورهای شیلی و استرالیا و پرو، به‌ترتیب با برخورداری از حدود ۲۳، ۱۰ و ۱۰ درصد از مس جهان، بزرگ‌ترین دارندگان این فلز ارزشمند برشمرده می‌شوند. ایران نیز با قرارگیری در مسیر کمربند مس آلپ ـ هیمالیا، یکی از کشورهای دارای پتانسیل مس در دنیا به شمار می‌رود. بر اساس اکتشافات صورت‌گرفته، ۳۴٫۵ میلیون تن مس خالص معادن بیش از ۴ درصد از ذخایر جهان در ایران قرار گرفته‌اند. کانسار مس سرچشمه نخستین ذخیره مس شناسایی‌شده در کشور بود که نخستین فعالیت‌های اکتشافی در آن به سال ۱۳۲۸ بازمیگردد. با ملی شدن صنعت معدن‌کاری کشور در سال ۱۳۵۱، شرکت سهامی معدن مس سرچشمه تاسیس شد و این شرکت در سال ۱۳۵۲ احداث مجتمع مس سرچشمه را آغاز کرد. در سال ۱۳۵۵ شرکت مس سرچشمه کرمان به شرکت ملی صنایع مس ایران، که دربرگیرنده کلیه فعالیت‌های مربوط به صنعت مس کشور بود، تغییر نام داد. این شرکت هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده مس معدنی و تصفیه‌شده در ایران و منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید و در توسعه صنعت مس کشور سهم بسزایی دارد. شرکت ملی صنایع مس ایران هم‌اکنون بهره‌برداری از بسیاری معادن مس کشور، از جمله معدن مس سرچشمه، میدوک، سونگون، درالو و دره‌زار را بر عهده دارد. این شرکت در سال‌های اخیر همواره تلاش کرده است تا با اکتشاف ذخایر جدید و توسعه معادن مس خود، ظرفیت‌های تولید مس کشور را افزایش دهد، به گونه‌ای که بر اساس آمارهای ارائه‌شده در سامانه کدال، میزان مس استخراج‌شده از معادن توسط شرکت ملی صنایع مس ایران از حدود ۱۰۲ میلیون تن در سال ۱۳۸۹ به ۱۹۰ میلیون تن در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. در نمودار ۱، می‌توان هدف‌گذاری‌ها و عملکرد شرکت ملی صنایع مس ایران را در زمینه استخراج از معادن مس در سال‌های اخیر مشاهده کرد. چنان‌که دیده می‌شود، این شرکت همواره توانسته است با سیاست‌گذاری‌های مناسب در سایه برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، هدف‌گذاری‌هایروبه‌رشد خود را تحقق بخشد و تولید خود را حتی از میزان برنامه‌ریزی‌شده فزونی دهد. گفتنی است که این شرکت قصد دارد به منظور صیانت از معادن کشور، عیار متوسط محصولات استخراجی از معادن خود را کاهش دهد. عیار متوسط سنگ معدنی مس استخراجی در سال ۱۳۹۱ برابر با ۰٫۶۸ درصد و بین سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ برابر با ۰٫۶۴۵ بود و این میزان در سال ۱۳۹۸ به ۰٫۶۳ درصد رسید. نکته قابل توجه این است که به رغم کاهش عیار محصولات استخراجی، میزان مس تولیدی این شرکت در سال‌های اخیر افزایش داشته که نشانه برنامه‌ریزی و فعالیت مناسب شرکت ملی صنایع مس ایران است.
چشم‌اندازی برای صعود
توسعه صنایع معدنی، با توجه به ارزش افزوده فراوان این حوزه، ظرفیت‌های مناسبی برای توسعه و رشد اقتصادی در هر کشوری ایجاد خواهد کرد، چنان‌که به عقیده کارشناسان، انجام عملیات فراوری، ارزش افزوده محصولات استخراج‌شده از معدن را تا ده‌برابر افزایش می‌دهد. فلز مس، پس از فولاد، رتبه دوم را در زمینه ایجاد ارزش‌افزوده در فلزات اساسی مورد استفاده در صنایع جهان داراست. به همین دلیل، می‌توان گفت که توسعه صنعت مس کشور، خصوصا در شرایط تحریم کنونی، از اهمیت بسیار بالایی در توسعه اقتصاد کشور برخوردار است. بر اساس آمارهای ارائه‌شده در سال ۲۰۱۸، کشورهای چین، شیلی و ژاپن، با تولید بیش از ۵۶ درصد مس تصفیه‌شده جهان، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این فلز به شمار می‌روند. در همین سال، ایران با تولید ۳۱۴ هزار تن مس محتوی، در رتبه پانزدهم دنیا و ششم آسیا قرار گرفت.
در همین راستا، شرکت ملی صنایع مس ایران در سال‌های اخیر همواره سعی داشته است تا با اجرای طرح‌های توسعه‌ای به منظور افزایش ظرفیت و بهره‌وری، ضمن جلوگیری از خام‌فروشی، ارزش افزوده بالایی را برای صنعت مس و بخش معدن کشور ایجاد کند و به یکی از واحدهای اثرگذار در تولید ناخالص داخلی کشور بدل شود. در نمودار ۲، می‌توان روند هدف‌گذاری‌ها و تولید کاتد مس را در شرکت ملی صنایع مس ایران در سال‌های اخیر مشاهده کرد. چنان‌که دیده می‌شود، تولید کاتد این شرکت در سال‌های اخیر از روندی روبه‌رشد برخوردار بوده و از ۲۱۳ هزار تن در سال ۱۳۹۱ به بیش از ۲۴۷ هزار تن در سال ۱۳۹۷ رسیده و توانسته است در این زمینه در رتبه بیستم جهان و هفتم آسیا بایستد. گفتنی است که هدف‌گذاری این شرکت کسب رتبه دهم جهان تا پایان سال ۲۰۲۰ است.
توسعه صادرات در کنار تامين داخلی
در سال‌های اخیر، میزان تقاضا برای فلز مس سالانه به طور متوسط ۲ درصد افزایش یافته است. گسترش صنایع پیشرفته و فناوری‌های نوین و در پی آن افزایش تقاضا برای مس در سال‌های آینده چشم‌انداز مناسبی را برای بازارهای جهانی مس پدید آورده است، به گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شود تنها در پنج سال آینده، تقاضای جهانی فلز مس بیش از ۲٫۵ میلیون تن افزایش یابد. این افزایش تقاضا در حالی رخ می‌دهد که اغلب کشورهای توسعه‌یافته جهان با محدودیت منابع در زمینه تولید مس مواجه‌اند و در نتیجه، ناچارند ماده اولیه مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر وارد کنند. این امر بستر مناسبی را برای کشورهای دارای ذخایر مس فراهم می‌کند تا با توسعه صنعت مس خود، بخش بزرگی از بازار جهانی این فلز را که در سال‌های آینده ارزشی حتی بیشتر از مقدار کنونی خواهد داشت، به خود اختصاص دهند.
ایران از مهم‌ترین کشورهای دارای ظرفیت مناسب برای افزایش فروش محصولات خود است. در همین راستا، شرکت ملی صنایع مس ایران، به عنوان فعال اصلی صنعت مس کشور، همواره سعی داشته است تا در کنار تامین تقاضای داخلی، سیاست‌های مناسبی را به منظور توسعه تجارت‌های بین‌المللی و افزایش صادرات خود اتخاذ کند. در نمودار ۳، روند تغییرات فروش داخلی و صادرات شرکت ملی صنایع مس ایران آورده شده است. بر اساس آمارها، مجموع فروش این شرکت از ۳۴٫۶ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۹۱ به بیش از ۱۰۱ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۹۷ رسیده است. چنان‌که در نمودار ۳ نیز مشاهده می‌شود، این شرکت همواره توانسته است با انجام برنامه‌ریزی مناسب به منظور افزایش فروش محصولات خود، نیاز متقاضیان داخلی را تامین کند و سهم صادرات را از مجموع فروش خود افزایش دهد، به گونه‌ای که سهم صادرات این شرکت از مجموع فروش خود از حدود ۴۴ درصد در سال ۱۳۹۱ به حدود ۵۷ درصد در سال ۱۳۹۶ رسید. گفتنی است که سهم صادرات از فروش شرکت ملی صنایع ایران در سال ۱۳۹۷ با کاهشی جدی مواجه شد، به گونه‌ای که از مجموع فروش حدود ۱۰۱ هزار میلیاردی این شرکت، تنها ۲۱ هزار میلیارد ریال به صادرات و نزدیک به ۸۰ میلیارد ریال به فروش داخلی اختصاص داشت. کارشناسان دلیل آن را آغاز دوباره تحریم‌ها و مهم‌تر از آن، اتخاذ سیاست‌های نامناسب از سمت دولت می‌دانند.
جهش توليد از مانع تحريم
در سال‌های اخیر، فشارهای اقتصادی و اِعمال تحریم‌ها شرایط خاص و بعضا دشواری را برای اقتصاد و صنعت کشور پدید آورده است. کاهش صادرات نفت در پی تحریم‌ها رشد تولید ناخالص داخلی کشور را با چالش‌هایی مواجه ساخته است. در چنین شرایطی، صنایع معدنی کشور با ارزش افزوده بالای خود می‌توانند به بازیگر اصلی اقتصاد کشور بدل شوند و زمینه را برای توسعه اقتصادی کشور فراهم آورند. در همین راستا، برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای در سطح کشور در زمینه توسعه صنایع معدنی و فلزی انجام شده است. برای مثال، بر اساس قانون پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی کشور، باید تا پایان سال ۱۴۰۰ سهم بخش صنعت و معدن از تسهیلات پرداختی بانک‌ها به ۴۰ درصد برسد. این برنامه‌ریزی‌ها، خصوصا در چند سال اخیر، چشم‌انداز روشنی را برای صنایع معدنی کشور پدید آورده‌اند تا با دسترسی به منابع مالی مورد نیاز خود، ظرفیتشان را افزایش دهند و برای بهبود کسب‌وکارشان برنامه‌ریزی کنند. اعلام تحریم‌های جدید آمریکا علیه صنایع فلزی کشور، از جمله صنایع آهن و فولاد، آلومینیوم و مس، تردیدهایی را در زمینه امکان دستیابی به این چشم‌اندازها ایجاد کرد، اما برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در زمینه توسعه این صنایع، تاکنون مانع از آن شده‌اند که تحریم‌ها خللی در رشد صنایع معدنی کشور ایجاد کنند.
شرکت ملی صنایع مس ایران را می‌توان صنعتی پیشرو در مسیر توسعه صنعتی نامید که با وجود مشکلات ایجادشده توسط کشورهای غربی، توانسته است به‌سرعت به اهداف پیش‌بینی‌شده خود دست یابد، به گونه‌ای که تولید کاتد این شرکت در پایان سال ۱۳۹۸ به ۲۵۰ هزار و ۱۳۳ تن رسید که بالاترین میزان تولید در تاریخ این شرکت به شمار می‌رود. در نمودار ۴، می‌توان روند تولیدات کاتد شرکت مس را در سال ۱۳۹۸ مشاهده کرد. این شرکت همچنین برنامه‌ریزی کرده است تا در سال جاری، تولیدات کاتد خود را به بیش از ۲۷۰ هزار تن برساند. سیاست این شرکت برای سال ۱۴۰۳ دستیابی به تولید ۴۰۰ هزار تن کاتد مس خواهد بود.
در زمینه فروش محصولات، چنان‌که پیش‌تر نیز گفته شد، شرکت ملی صنایع مس ایران در چند سال اخیر همواره توانسته است در کنار تامین تقاضای داخلی، بخشی از بازارهای بین‌المللی را به خود اختصاص دهد. با وجود این، در سال ۱۳۹۸ اِعمال تحریم‌های شدید علیه صنعت مس کشور و شرکت ملی صنایع مس ایران تردیدهایی را در میان برخی کارشناسان در زمینه تحقق هدف‌گذاری‌های انجام‌شده در زمینه فروش محصولات ایجاد کرده بود. اما این شرکت توانست با اتکا به تجربیات مدیران و اجرای برنامه‌های موثر در زمینه صادرات به کشورهای دیگر، اهداف خود را محقق سازد و به رکورد بی‌سابقه صادرات ۱۱۰ هزار تن کاتد مس دست یابد. در مجموع، فروش این شرکت در سال ۱۳۹۸، با رشدی ۱۲۷ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۷، به حدود ۲۲۹ هزار میلیارد ریال رسید. در نمودار ۵، می‌توان فروش شرکت ملی صنایع مس ایران را در سال ۱۳۹۸ به تفکیک ماه‌های مختلف مشاهده کرد. با توجه به ارزش افزوده ایجادشده بسیار بالا در صنعت مس، ادامه روند توسعه صادرات شرکت ملی صنایع مس ایران در سال‌های آینده در ارزآوری و اشتغال، که در شرایط کنونی از چالش‌های اساسی اقتصاد کشور به شمار می‌روند، بسیار موثر خواهد بود و به میزان زیادی از وابستگی اقتصاد کشور به نفت خواهد کاست.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه