حملونقل و ارتباطات در مناسبات اجتماعی و اقتصادی جهان امروز نقش و جایگاه ویژه‌ای دارد و یاریگر انسان در پی‌ریزی مدنیت، شهرنشینی و گذر از دوران سراسر تحول انقلاب صنعتی بوده است. بررسی تاریخ تمدن‌های بزرگ حکایت از آن دارد که در قرون و اعصار گذشته، برخورداری از شبکه حملونقل کارآمد یکی از عوامل زمینه‌ساز توفیق تمدن‌ها در عرصه تولید و بازرگانی داخلی و خارجی بوده است. تمدن باستانی و پرافتخار ایران نیز بخشی از موقعیت و اقتدار تاریخی خود را مدیون موقعیت جغرافیایی خاص و نظام توانمند و انعطاف‌پذیر حملونقل و ارتباطات بوده است.
امروزه لجستیک، به عنوان پشتیبان فعالیت‌های تجاری و تولیدی، نقشی حیاتی در تحقق رشد اقتصادی هر کشور ایفا می‌کند و اهمیت آن در رشد اقتصادی و تجارت انکارناپذیر است. لجستیک شبکه‌ای از فعالیت‌ها و خدمات است که جابهجایی فیزیکی کالاها در داخل و خارج از مرزها را پشتیبانی می‌کند. بر اساس تعریف بانک جهانی، لجستیک مجموعه‌ای از فعالیت‌ها از قبیل حملونقل، انبارداری، یکپارچه‌سازی کالاهای تجاری، ترخیص کالا از گمرک، سیستم‌های توزیع درون‌کشوری و نظام‌های پرداخت است که توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی صورت می‌پذیرد. در واقع لجستیک به آن بخش از فرایند زنجیره تامین اطلاق می‌شود که ذخیره‌سازی و جریان مؤثر و کارای کالاها، خدمات و اطلاعات وابسته به آن‌ها را از نقطه شروع تا نقطه مصرف، به منظور پاسخگویی به نیاز مشتریان، برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل می‌کند.
نقش لجستیک در توسعه تجارت و رشد اقتصادی در دنیای به‌هم‌پیوسته کنونی و تجارت جهانی، توسط شبکه‌ای از فعالیت‌های لجستیکی جهانی هدایت می‌شود. وجود یک شبکه رقابتی از خدمات لجستیک جهانی، ستون فقرات تجارت بین‌الملل را تشکیل می‌دهد. امروزه موضوع کاهش هزینه و افزایش سرعت ارائه محصول یا خدمات به مشتری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و کارآمدی خدمات لجستیکی نقشی کلیدی در تحقق این دو امر ایفا می‌کند. بنگاه‌های صنعتی و معدنی، با بهره‌گیری از فعالیت‌ها و خدمات لجستیکی کارآمد، نه‌تنها می‌توانند در گسترش بازار محصولات خود در سطح ملی موفق عمل کنند، بلکه از این توانایی نیز برخوردار خواهند بود که توان رقابت‌پذیری و تجارت خود را در سطح بین‌المللی افزایش دهند. زیرساخت‌های لجستیکی کارآمد، به واسطه کاهش قیمت تمام‌شده محصول و کاهش اختلاف قیمت میان تولیدکننده و مصرف‌کننده، منجر به افزایش رفاه هر دو طرف و شکوفایی اقتصادی می‌شوند. از طرف دیگر، بهبود لجستیک در کشورهای دارای موقعیت جغرافیایی مناسب، مثلا کشورهایی که به آب‌های آزاد دسترسی دارند، سبب می‌شود که این کشورها به شرط مدیریت مناسب، درآمدهای فراوانی از این ناحیه به دست آورند و میزان اشتغال نیز در آن‌ها افزایش یابد.
ايران، کشوری پرظرفيت اما کم‌بهره
در حال حاضر، ارتقای وضعیت کشورها در حوزه لجستیک به یکی از اهداف مهم توسعه اقتصادی تبدیل شده است. عملکرد لجستیک کشورها عامل رشد اقتصادی و رقابت آن‌ها در هر دو زمینه تجارت بین‌المللی و داخلی خواهد بود. کشورهای دارای عملکرد ضعیف در بخش لجستیک با هزینه‌های بالا روبه‌رو هستند.
لجستیک در معادن و واحدهای صنایع معدنی شامل لجستیک درونی و بیرونی است که در بخش بیرونی معادن و صنایع معدنی در داخل کشور از لجستیک زمینی استفاده می‌شود. از سوی دیگر، به منظور صادرات و واردات محصولات و مواد اولیه، از لجستیک دریایی و ترکیبی از دریایی ـ زمینی استفاده می‌شود. از نظر شاخص عملکرد لجستیک، در میان ۱۶۰ کشور جهان، آلمان بهترین عملکرد را داشته است و در جایگاه اول قرار دارد.
ایران در زمره معدود کشورهایی است که موقعیتی استثنایی در منطقه و حتی جهان دارد و به طور بالقوه یک کشور تجاری ـ لجستیکی به شمار می‌آید. ایران در این حوزه رشدی صعودی داشته و در حال حاضر در رتبه ۶۴ جهان قرار گرفته است که این جایگاه کماکان فاصله بسیاری با ظرفیت‌های کشور دارد.
بعضی از مزیتهای مطلق و رقابتی کشور در حوزه لجستیک عبارت‌اند از:
• موقعیت سوق‌الجیشی ایران در نقشه خاورمیانه از نظر قابلیت تبدیل به یک هاب لجستیکی؛
• ارتبـاط زمینی، دریایـی و نیز همسایگی بـا پانـزده کشور؛
• وجود عقبه مواصلاتی دوازده کشـور محصـور در خشکی کـه متکی بـه دستـرسی سرزمینی از ایران هستند؛
• وابستگی اقتصادی کشورهای مشترک‌المنافع حوزه «CIS» و حوزه قفقاز به آبراههای آزاد از طریق خاک ایران؛
• توجه ویژه به اهمیت نقش سیاسی و اقتصادی کشور روسیه در معادلات و موازنه بین‌المللی و استراتژیک بودن و دسترسی این کشور به آبراههای آزاد از طریق ایران؛
• وجود تمامی زیرساخت‌های پایه لجستیکی در کشور.
طبق برآوردهای مستند، ۹۰ درصد زمان گردش کالا در فرایندهای لجستیکی طی می‌شود و این چرخش نشانگر نقش بسیار زیاد لجستیک در مبادله کالاها و به‌خصوص رقابت‌پذیری بنگاه‌های لجستیکی در بازارهای جهانی است. خدمات لجستیکی زمانی کارآمدند که امکان ارسال و دریافت کالا با بالاترین قابلیت اطمینان در طراحی شبکه، دسترسی به تمامی فرایندهای ارزش افزوده با کمترین میزان تاخیر، کاهش هزینه و حداقل‌ترین میزان آسیب‌دیدگی را فراهم کند.
بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، ایران در زمره کشورهای با عملکرد نسبی لجستیکی طبقه‌بندی می‌شود. این گروه عمدتا شامل کشورهایی با درآمد متوسط و پایین است که با محدودیت‌های لجستیکی به‌ویژه در بُعد قوانین مواجه هستند. این در حالی است که رقبای لجستیکی ایران در منطقه مثل امارات با رتبه ۱۱ و قطر با رتبه ۳۰ در گروه کشورهای برتر قرار دارند و ترکیه با رتبه ۴۶ در گروه کشورهای لجستیکی منسجم و پایدار قرار گرفته است. بهترین رتبه ایران در میان شش زیرشاخص عملکرد لجستیکی رتبه ۶۰ در تحویل به‌موقع کالاست و پایین‌ترین رتبه‌ها در میان این زیرشاخص‌ها متعلق به توانایی در تعقیب و ردیابی کالاها با رتبه ۸۵ و کارایی فرایندهای ترخیص با رتبه ۷۱ است.
نگاه به داخل، رويکرد اصلی طرح‌های توسعه شرکت مس
مس عنصر نخست استراتژیک در زمینه سرمایه‌گذاری در دنیا شناخته می‌شود. سالانه حدود ۴ هزار میلیارد دلار در دنیا بر زیرساخت‌هایی مثل اسکله، فرودگاه، حملونقل و نیروگاه‌های تولید برق سرمایه‌گذاری می‌شود. در کمتر از سی ساله آینده، سهم انرژی الکتریکی از ۱۳ درصد فعلی به ۴۹ درصد خواهد رسید و استفاده از برق در آینده بسیار جدی خواهد بود و در تمام پیشرفت‌های مربوط به الکتریسیته، مس مهم‌ترین عنصری است که مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
شرکت ملی صنایع مس ایران در سال‌های اخیر توانسته است رکوردهای درخشانی در حوزه‌های تولید، فروش و صادرات نصیب خود کند. در حال حاضر، این شرکت ۴٫۵ درصد از ذخایر مس جهان را در اختیار دارد و با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، این مجموعه در نظر دارد تا رتبه کشور در صنعت مس جهان را از جایگاه هفتم به ششم ارتقا دهد. شرکت ملی صنایع مس ایران از ابتدای سال جاری در حوزه تولید درخشان بوده است، به طوری‌که تا پایان آبان‌ماه سال ۱۳۹۹، با تولید ۲۳۵ هزار و ۴۰۰ تن آند و ۱۸۳ هزار و ۳۰۰ تن کاتد مس، به‌ترتیب رشد ۹ و ۶درصدی را در کارنامه تولیدی خود رقم زده است.
صبار صفری، کارشناس ارشد فروش خارجی شرکت ملی صنایع مس ایران، می‌گوید همان‌طور که در مفهوم لجستیک به چابکی بیشتر، موعدهای تحویل کوتاه‌تر، سود بالاتر، کاهش هزینه‌ها و ارزش بالای سودآوری در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای بنگاه‌ها اشاره شده، شرکت ملی صنایع مس ایران نیز سیاست‌ها و اهداف مشخصی را در خصوص صادرات محصولات خود دنبال کرده است. این مجموعه تولیدات خود را پس از تامین نیازهای داخلی کشور از طرق مختلفی به مقاصد صادراتی خود ارسال می‌کند. از عمده کالاهای صادراتی می‌توان به کنسانتره مس، کاتد مس و اکسید مولیبدن اشاره کرد که با توجه به کیفیت بالای جهانی، همیشه از طرف مشتریان بزرگ کشورهای مصرف‌کننده تقاضای خرید داشته‌اند.
یکی از پروژه‌های مهم و در حال اجرای شرکت ملی صنایع مس ایران پروژه اسید سولفوریک تولیدی این مجموعه است. در حال حاضر، ایجاد زیرساخت‌های انتقال اسید سولفوریک مهم‌ترین طرح توسعه‌ای این شرکت در منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس است. این طرح شامل سایت احداث مخازن ذخیره اسید سولفوریک در منطقه مذکور، توسعه شبکه ریلی از مجتمع مس سرچشمه و مجتمع مس شهربابک و ساخت واگن‌های مخصوص انتقال اسید و ایزوتانک است و هم‌اکنون این طرح با پیشرفت بیش از ۹۵ درصد، مراحل پایانی خود را طی می‌کند. این طرح با استفاده از توان سازندگان داخلی و در راستای قانون استفاده از حداکثر توان ساخت داخلی و افزایش سطح بومی‌سازی صورت گرفته است. منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس پتانسیل‌های فراوانی برای اجرای طرح‌های صنایع پایین‌دستی صنعت مس دارد. شرکت مس، با دارا بودن انبارهای ترانزیتی و عملیاتی برای دپوی محصولات صادراتی خود در منطقه ویژه صنایع معدنی خلیج فارس، از این منطقه به عنوان پایگاه مهم و استراتژیک خود به منظور صادرات محصولات، استفاده بهینه می‌کند.
صبار صفری، کارشناس ارشد فروش خارجی شرکت ملي صنايع مس ايران: همان‌طور که در مفهوم لجستيک به چابکی بيشتر، موعدهاي تحويل کوتاه‌تر، سود بالاتر، کاهش هزينه‌ها و ارزش بالای سودآوری در کوتاه‌ترين زمان ممکن برای بنگاه‌ها اشاره شده، شرکت ملی صنايع مس ايران نيز سياست‌ها و اهداف مشخصی را در خصوص صادرات محصولات خود دنبال کرده است. اين مجموعه توليدات خود را پس از تامين نيازهای داخلی کشور از طرق مختلفی به مقاصد صادراتی خود ارسال می‌کند.
لجستيک صادرات در شرکت مس
عملا فرایند حملونقل محصولات شرکت ملی صنایع مس ایران برای صادرات از مجتمع‌ها شروع می‌شود. حمل جاده‌ای و ریلی از مبدا مجتمع مس سرچشمه و مجتمع مس سونگون به مرکز عملیات لجستیک یعنی اسکله شهید رجایی بندرعباس ادامه دارد. مسیر حملونقل محصولات تولیدی و صادراتی از طریق حمل ریلی در سال‌های اخیر از کریدور شمال کشور به مرکز و جنوب کشور فعالیت مستمر و ویژه‌ای داشته است. حمل ریلی، با توجه به ایمنی بسیار بالا نسبت به سایر سیستم‌های حملونقل، مصرف کم انرژی، عدم توقف در مسیر، مقرون‌به‌صرفه بودن و کاهش هزینه‌های ترانزیت، از روش‌های بسیار مناسب حملونقل است. بسته به نوع قراردادهای خارجی و کشورهای هدف صادراتی، محصولات تولیدی این شرکت یا از طریق جاده‌ای و یا از طریق دریا به مقصد کشورهای مورد نظر حمل می‌شوند. در کنار حمل ریلی، این شرکت از ظرفیت حمل جاده‌ای به صورت حمل داخلی نیز بهره می‌برد. با توجه به عمده صادرات محصولات شرکت ملی صنایع مس ایران به مقاصدی چون چین، عمان، امارات، مالزی، ترکیه و کشورهای طرف خریدار، حمل دریایی حدود ۹۵ درصد از حمل لجستیکی این شرکت را تشکیل می‌دهد. در برخی از مواقع، با توجه به بُعد مسافت کشور خریدار کالا به‌خصوص در شرایطی که نزدیک‌تر به مرز کشور باشد، از ظرفیت حملونقل شرکت‌های بین‌المللی جاده‌ای استفاده می‌شود. در خصوص مزایا و معایب حملونقل به صورت جاده‌ای و دریایی نیز می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
• صاحبان کالا برای حمل کالای خود باید برای انتخاب یکی از روش‌های حملونقل از جمله دریایی و جاده‌ای، بر اساس چهار فاکتور هزینه، زمان حمل، ارزش مالی کالا و وزن و حجم کالا اقدام کنند.
• حملونقل دریایی ارزان‌‌ترین روش حملونقل از طریق بندرها و کشتی محسوب می‌شود، اما در این روش، زمان حمل در مقایسه با سایر روش‌ها بسیار بیشتر است. حملونقل دریایی برای حمل کالاهایی مانند کنسانتره مس، که به صورت عمده و فله جابه‌جا می‌شوند، بسیار مناسب است.
• با توجه به ماهیت و ارزش کالا، در حمل دریایی از کانتینر برای حمل کاتد‌های مسی یا بشکه‌های اکسید مولیبدن استفاده می‌شود. این شیوه حملونقل برای طیف گسترده‌ای از محصولات با ماهیت‌های مختلف، جابهجایی کالا در حجم زیاد، سازگارترین روش برای حفظ محیط زیست، داشتن صرفه اقتصادی و پوشش گسترده در سراسر دنیا مناسب است.
• از راه دریا تقریبا می‌توان به کلیه نقاط جهان کالا ارسال کرد. وجود شرکت‌های حملونقل دریایی متعدد موجب ایجاد بازاری رقابتی شده و این روش را به گزینه مناسبی برای صاحبان کالا تبدیل کرده است. امتیاز دیگری که این روش در شرایط عادی بازار دارد ثابت بودن نسبی نرخ کرایه حمل است. البته کشتی‌های آزاد با توافق با صاحب کالا و شرکت حمل، نرخ را تعیین می‌کنند.
• مزیت دیگر آن حمل کالا با حجم بالاست. از طریق آب‌های آزاد، محموله‌های نسبتا سنگین تا حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن را می‌توان به‌سهولت و با یک کشتی از بندری به بندر دیگر جابه‌جا کرد.
• مزیت دیگر این روش، ضریب اطمینان و ایمنی حمل از طریق آب‌های آزاد بالاست. کسانی که کالا را حمل می‌کنند موظف به رعایت استانداردها و قوانین بین‌المللی هستند و عملا خریدار و فروشنده باید شرایط اینکوترمز را رعایت کنند.
• حمل جاده‌ای نیز یکی از رایج‌ترین روش‌های حملونقل است که به طور گسترده در قاره‌هایی مانند اروپا، آفریقا، آمریکای شمالی و تا حد زیادی در آسیا استفاده می‌شود. مناسب بودن هزینه حمل برای مسافت‌های کوتاه، سرعت در برنامه‌ریزی زمان‌بندی حملونقل، حمل مستقیم از در کارخانه تا در انبار مشتری، انعطاف‌پذیری در خدمات و صرفه‌جویی در هزینه‌های بسته‌بندی کالا نسبت به سایر روش‌های حمل از مزایای این روش است.
• از سری معایب روش حمل جاده‌ای می‌توان به محدودیت فضای کالا به حجم و اندازه‌ای مشخص، تاثیر‌پذیری از شرایط آب‌وهوایی جاده‌ای و ترافیک و الزام وجود راه‌های دسترسی جاده‌ای اشاره کرد.
محرم ولي‌پور، سرپرست هماهنگی توليد و فروش مس آذربايجان: سالانه حدود ۳۵۰ هزار تن کنسانتره از مجتمع مس آذربايجان به صورت ريلی و جاده‌ای به مقاصد مجتمع مس سرچشمه، خاتون‌آباد و بندرعباس انتقال می‌يابد. از تناژ مذکور، ۵۰ هزار تن به صورت جاده‌ای و ۳۰۰ هزار تن به صورت ريلی ارسال می‌شود. حمل جاده‌ای توسط سه شرکت حملونقل جاده‌ای و از طريق تريلر‌های ترانزيتی چادری صورت می‌پذيرد. حمل ريلی نيز توسط يک شرکت حملونقل ريلی انجام می‌شود
چالش‌های پیشِ رو
صفری نبود سند جامع برای حوزه لجستیک، فقدان حملونقل چندوجهی در کشور، عدم شکل‌گیری و توسعه شرکت‌های لجستیکی طرف سوم (۳rd Party Logistics)، مشارکت بخش خصوصی در توسعه لجستیک، نابسامانی و ناهماهنگی در زنجیره‌های تامین کالا و سازمان‌های مرتبط، توسعه نیافتن مراکز لجستیکی و زیرساخت‌های فیزیکی و تبدیل نشدن کشور به هاب تجاری در منطقه را از سری چالش‌های لجستیک در ایران میداند.
به باور وی، شرایط بین‌المللی، مسدود شدن آبراههای بین‌المللی تحت تاثیر جنگ‌های نظامی، راهزنان یا دزدان دریایی، فعالیت نکردن شرکت‌های بزرگ بین‌المللی کشتی‌رانی به علت تحریم و کاهش ریسک حضور آنان در عین درآمد‌زایی بالای حمل کالا از ایران، محدودیت‌های حاصل از کرونا که عملا علاوه بر افزایش حداقل دو برابری ترانزیت زمان کالاها، بر هزینه‌های آن نیز اثر ویژه‌ای گذاشته است از جمله محدودیت‌های موجود در حمل و نقل دریایی محسوب می‌شوند. علاوه بر این، به دلیل تحریم‌های ظالمانه، تنوع سرویس‌ها و توانایی خطوط دریایی و کشتی‌ها به منظور سرویس از بنادر ایران کاهش یافته و طبیعتا نرخ حمل نیز نسبت به عرف مشابه افزایش یافته است. با این حال و با وجود تمام محدودیت‌ها در حمل دریایی و جاده‌ای، شرکت ملی صنایع مس ایران افزایش حجم صادرات را تجربه کرده که این مهم را مدیون زحمات پرسنل و تفکر مدیران و هماهنگی‌های درون و برون‌سازمانی است. ضمنا باید به استفاده از تخصص، تجربه و مشاوره متخصصان حوزه دریایی از شرکت‌های بین‌المللی حملونقل دریایی نیز اشاره کرد که منجر به کاهش هزینه و زمان ترانزیت، کاهش هزینه‌های ترمینالی محلی در کشورهای مقصد و کسب اطمینان خاطر از مسئولیت و پاسخگویی به‌موقع از طرف شرکت‌های حمل شده است.
با توجه به افزایش تولیدات که منجر به افزایش صادرات محصولات می‌شود، شرکت ملی صنایع مس ایران به یک واحد لجستیک اختصاصی با برنامه و هدف نیاز دارد تا خدشه‌ای به سرعت و پاسخ به نیاز مشتریان و خریداران خارجی محصولات شرکت ملی صنایع مس ایران وارد نشود. هرچند به نظر می‌رسد که هم‌اکنون این مجموعه از ظرفیت‌های شرکت‌های حمل جاده‌ای و دریایی به طور مناسب بهره‌مند می‌شود، اما با توجه به بهبود شرایط بین‌المللی و افزایش تنوع صادرات و مقاصد آن، نیاز به برنامه‌ریزی جامع‌تر و هدفمند‌تر، چه در داخل کشور و چه با ایجاد شرکت‌های کوچک در کشورهای هدف، با قوانین، راهکارها و سیستم‌های لجستیکی و در نهایت تعاملات بیشتر با مشتریان ضرورت پیدا می‌کند.
از چالش‌های اصلی حملونقل دریایی به طور کلی می‌توان به این موارد اشاره کرد: کمبود نیروی انسانی متخصص حوزه دریایی در سطح کشور، چگونگی مقابله با تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های عملیاتی بین‌المللی، بهره‌وری پایین در عملیات بندری خصوصا در بخش تخلیه و بارگیری کشتی‌ها، عدم تناسب میان تکالیف و اهداف برنامه‌های توسعه با توجه به امکانات و منابع در اختیار، نوع و چگونگی حضور بخش خصوصی در صنعت حملونقل دریایی و نحوه تعامل آن با بخش دولتی، ضوابط دست‌وپاگیر گمرکی و تشریفات بوروکراتیک موجود بر سر راه کالاهای صادراتی و ترانزیتی، عدم هماهنگی کافی بین ارگان‌های بندری و گمرکی کشور، انعطاف‌ناپذیری قوانین و مقررات حاکم داخلی برای رقابت با بندرهای منطقه، کمبود امکانات، همگام نبودن پیشرفت تکنولوژی موجود در بندرها با تکنولوژی نسل جدید، توسعه‌نیافتگی تجهیزات سخت‌افزاری و به‌کارگیری نرم‌افزارهای تخصصی و پیشرفته، فاصله بین بندرهای اصلی و مراکز صنعتی معدنی مهم و نبود مراکز مجهز نگهداری و توزیع کالا در مناطق پشتیبانی بندرها عوارض بندری در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار بالاتر و غیر‌رقابتی‌تر است. کمبود امکانات بارگیری در اسکله شهید رجایی، خرابی باسکول‌ها و سیستم‌های توزین و عدم سرویس‌دهی لجستیکی و اسنادی به طور شبانه‌روزی در مناطق حساس و تجاری از دیگر چالش‌های این حوزه به شمار می‌رود.
در حوزه خارجی نیز، با توجه به شیوع کرونا و محدودیت‌های بندرها و کشورهای هدف، می‌توان به تاخیر‌های بیش از حد استاندارد در رسیدن کالا و عملا ریسک‌های قیمتی، به‌خصوص در مورد محصولات مسی باارزش، اشاره کرد. در سال «جهش تولید» که رشد صادرات و گسترش بازارهای هدف صادراتی را در پی خواهد داشت، بهره‌مندی و استفاده ارگان‌ها و مسئولان از تمامی ظرفیت‌های بالقوه و موقعیت استراتژیک طلایی کشور امری ضروری است. علاوه بر این، آن‌ها باید تلاش برای رسیدن به رتبه‌های لجستیکی منطقه را از اولویت‌های مهم خود قرار دهند.
اتصال به شبکه ريلی، چالش کنونی مجتمع مس آذربايجان
خدمات لجستيک فعاليت گسترده‌ای است که از مبدا توليد يک کالا یا ماده معدنی تا رسيدن آن محصول به دست مصرف‌کننده را شامل مي‌شود. اين خدمات می‌توانند بر هزينه تمام‌شده و قيمت نهايی محصول اثرگذار باشند. با توجه به اثرگذاری لجستيک بر کيفيت و زمان تحويل کالا، اگر توليد‌کننده نتواند لجستيک را با هزينه کمتر مديريت کند، قيمت تمام‌شده کالا افزايش می‌یابد و رقابت در بازار برای توليد‌کننده سخت می‌شود. بنابراين در دنيای امروز، لجستيک يک فاکتور رقابتی و مهم محسوب می‌شود؛ لذا هر توليد‌کننده‌ای برای موفقیت در بازار رقابت، بايد به مقوله مهم لجستيک توجه داشته باشد. اين امر هم بر قيمت، هم بر کيفيت و هم بر زمان تحويل به مشتری اثر می‌گذارد. امروزه در کشورهای پيشرفته توجه ويژه‌ای به تقويت زيرساختهای حملونقل می‌شود. با توجه به سنگینی محصولات معدنی از لحاظ وزنی و هزينه، امکانات زيادی به منظور استخراج آن‌ها لازم است. در نتیجه، مقوله لجستيک مي‌تواند بر توسعه صنايع معدنی تاثیرات عميقی داشته باشد.
محرم ولی‌پور، سرپرست هماهنگی تولید و فروش مس آذربایجان، می‌گوید سالانه حدود ۳۵۰ هزار تن کنسانتره از مجتمع مس آذربايجان به صورت ریلی و جاده‌ای به مقاصد مجتمع مس سرچشمه، خاتون‌آباد و بندرعباس انتقال می‌یابد. از تناژ مذکور، ۵۰ هزار تن به صورت جاده‌ای و ۳۰۰ هزار تن به صورت ريلی ارسال می‌شود. حمل جاده‌ای توسط سه شرکت حملونقل جاده‌ای و از طريق تريلر‌های ترانزيتی چادري صورت می‌پذيرد. حمل ريلی نيز توسط يک شرکت حملونقل ريلی انجام می‌شود. البته در حمل ريلی ابتدا محموله حدود ۱۳۰ کیلومتر (حدفاصل مجتمع مس آذربايجان تا راه‌آهن تبريز) به صورت جاده‌ای انتقال می‌یابد و سپس در راه‌آهن تبريز، کانتينر‌ها بر روی واگن‌ها منتقل و مابقی حملونقل به صورت ريلي انجام مي‌شود.
به باور وی، فقدان زيرساختهای کافی در بخش حملونقل ريلی هزينه‌ها و مدت زمان حملونقل در بخش صنعت، به‌ويژه معادن را افزايش داده است. اين امر بر قيمت تمام‌شده محصول اثرگذار است و رقابت در بازارهای جهانی را سخت‌تر می‌کند. لذا مسئولان و سياست‌گذاران اين بخش بايد نقش خود را به‌خوبی ايفا کنند و زمينه را برای توليد بدون دغدغه مسائل لجستيکی برای صنعتگران فراهم آورند. نوسازی و توسعه بخش ريلی و کاهش هزينه‌های حملونقل می‌تواند به حفظ توان رقابتی در بازارهای بين‌المللی برای صنايع معدنی و به توسعه پایدار کمک شايانی کند.
ولی‌پور می‌گوید یکی از چالش‌های مجتمع مس آذربايجان دسترسی نداشتن به شبکه ريلی است. بنابراين اتصال اين مجتمع به شبکه ريلی می‌تواند به پايين آمدن هزينه حملونقل، کاهش قيمت تمام‌شده محصول و رفاه و آسايش مردم منطقه کمک کند. فعالان عرصه معدن و صنايع وابسته اميدوارند که در آينده‌ای نزديک، ناوگان موجود نوسازی شود، توسعه لازم را بیابد و مناسب حمل محصولات معدنی شود؛ زیرا معادن مس و صنايع پايين‌دستی می‌توانند نقش برجسته‌ای در شکوفايی اقتصاد، اشتغال‌زايی و توسعه داشته باشند. باید به این موضوع مهم هم توجه داشت که حمل مواد و محصولات معدنی توسط شبکه ريلی می‌تواند موجب کاهش ترافيک جاده‌ای در جاده‌های منتهی به معادن شود و آمار تصادفات را کاهش دهد؛ زیرا محصولات معدنی با خودروهای سنگين حمل می‌شوند و همين امر، عاملی موثر در افزایش ترافيک و تصادفات است.
وی افزود با توجه به اينکه لجستيک بدون زيرساخت مناسب مانند خط‌آهن، جاده، ماشين‌آلات و… معنی پيدا نمی‌کند، شرکت ملی صنايع مس ايران و مجتمع مس آذربايجان، به عنوان یکی از زيرمجموعه‌های آن، هميشه در بخش مشارکت در امور عام‌المنفعه و توسعه مناطق و شهرستان‌های همجوار پيشتاز بوده است. یکی از فعالیت‌های مهم مجتمع مس آذربایجان در این زمینه، مشارکت در ساخت اتوبان ورزقان به خواجه است. تاکنون چند قطعه از اين اتوبان تحویل داده شده و مابقی نيز با سرعت در دست ساخت است. علاوه بر این، جاده مجتمع مس آذربايجان به ورزقان نيز تعريض، اصلاح، نوسازی و آسفالت‌ريزی شده است. در بخش ريلی نيز اتصال این مجموعه به شبکه ريلی از اهميت بالايي برخوردار است. اين طرح در دست مطالعه است و اميد می‌رود که در آينده نزديک اجرايي شود. همچنين شرکت ملی صنایع مس ایران نیز، با حمايت‌هايش از پيمانکاران داخلی، در امر نوسازی و توسعه ناوگان پيمانکاران فعال است و حمايت خود را از ذی‌نفعانش دريغ نمی‌کند.
اهميت مقوله لجستيک در کاهش هزينه‌های مس سرچشمه
نیاز جابهجایی انسان و کالا از یک نقطه به نقطه دیگر موجب به وجود آمدن تعبیر جدید «حملونقل در گذشته‌‌های بسیار دور» شده است. در مورد انسان، جابهجایی به طور عمده به دلیل نیازهای تجاری، اجتماعی، تفریحی یا فرهنگی انجام می‌پذیرد. در مورد کالا، علت اصلی جابهجایی، عدم انطباق مکانی محل تولید و مصرف کالا بر یکدیگر است. پیشرفت تکنولوژی در غلبه بر طبیعت و موانع آن باعث کاهش هزینه و تقلیل زمان حملونقل می‌شود.
عباس فخرآبادی، مدیر نظارت بر پیمانکاران مجتمع مس سرچشمه، می‌گوید انتخاب و استفاده از روش مناسب حملونقل می‌تواند اثر قابل‌توجهی روی هزینه‌های کل تولید و توزیع محصولات داشته باشد. امور نظارت بر پیمانکاران مجتمع مس سرچشمه دارای سه قرارداد حملونقل (دو قرارداد مربوط به حمل جاده‌ای و یک قرارداد مربوط به حمل ریلی) است. محصولات حمل‌شده شامل مس کاتد، مولیبدن، اسید سولفوریک و… و مواد اولیه وارده شامل کنسانتره مس است. رویکرد امور نظارت بر پیمانکاران در امر حملونقل همیشه به این صورت بوده است که با استفاده از پیمانکاران مجرب در حوزه حملونقل و استفاده از آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا، این امر را با سرعت و بدون کوچک‌ترین نقص به سرانجام برساند. روزانه بیش از ۴ هزار تن محصول و مواد اولیه توسط ناوگان حملونقل مجتمع مس سرچشمه به صورت جاده‌ای و ریلی حمل می‌شود و متوسط مسافت طی‌شده واگن‌ها و کامیون‌ها بیش از ۱۱ هزار کیلومتر در روز است.
فخرآبادی یکی از مقوله‌های اصلی علم لجستیک را اهمیت اقتصادی لجستیک میداند. به گفته وی، طبق تحقیقات علمی، بین ۲۰ تا ۵۰ درصد هزینه‌های نهایی تولید را هزینه‌های لجستیکی تشکیل می‌دهند؛ بنابراین بحث کاهش هزینه‌ها در لجستیک اهمیت ویژه‌ای دارد. بیشترین هزینه در لجستیک مربوط به حملونقل است که برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از علم آی‌تی (IT) و برگزاری مناقصات به منظور شناسایی پیمانکاران مجرب می‌تواند در کاهش هزینه‌ها مفید باشد. خوشبختانه در کشور ما علم لجستیک در حال تبدیل شدن به یک فرهنگ سازمانی است که روزبه‌روز بر توسعه صنایع معدنی خواهد افزود.
شرکت ملی صنایع مس ایران همواره در گروه پیشتازان صنعت حملونقل کشور بوده است. رویکرد اصلی این مجموعه و مجتمع مس سرچشمه در زمینه حملونقل در وهله اول ارتقای ایمنی و بعد از آن چابکی و کارآمدی، کاهش تاثیرات مخرب زیست‌محیطی و ایجاد حملونقل سبز است. مجتمع مس سرچشمه در جهت ارتقای ایمنی حملونقل گام‌های موثری برداشته است که می‌توان به دو بانده کردن جاده رفسنجان به شهربابک و بهسازی جاده پاریز اشاره کرد. با توجه به کوهستانی بودن مسیر، این مهم سهم بسزایی در ایمن‌سازی حملونقل محصولات، مواد اولیه و همچنین تردد سایر وسایل نقلیه دارد.
فخرآبادی می‌گوید که از اقدامات انجام‌شده در خصوص چابکی و کارآمدی ناوگان حملونقل کالا می‌توان به به‌کارگیری پیمانکاران مجرب در حوزه حمل ریلی و جاده‌ای اشاره کرد که با نظارت مستمر کارشناسان امور نظارت بر پیمانکاران، این شرکت را قادر می‌سازد تا در هر زمان و به هر میزان، محصولات را بدون تاخیر به اقصی نقاط کشور حمل کند. در زمینه کاهش تاثیرات مخرب زیست‌محیطی و ایجاد حملونقل سبز، سعی شده است که در هنگام جابهجایی بارهایی مثل کنسانتره مس از چادر برزنتی، کیسه جانبو و در برخی موارد از کانتینر استفاده شود تا ضمن جلوگیری از هدررفت محصول، به محیط زیست نیز کمک شود. با خریداری واگن‌های حمل اسید سولفوریک در آینده‌ای نزدیک، اسید سولفوریک تولیدی مجتمع مس سرچشمه توسط ناوگان ریلی حمل خواهد شد تا ضمن کاهش تاثیرات مخرب زیست‌محیطی، به ایمن‌سازی حمل نیز کمک شایانی شده باشد.
لجستيک زمينی و چالش‌های آن
فخرآبادی فرسودگی ناوگان، نوسانات قیمت لوازم مصرفی کامیون‌ها و همچنین نحوه قیمت‌گذاری حمل کالا را از مهم‌ترین چالش‌های بخش حملونقل میداند. وی می‌گوید کارشناسان امور نظارت بر پیمانکاران در شرایط حال حاضر دائما مشغول رصد قیمت‌ها و افزایش نرخ‌های کرایه حمل کالا همسو با سازمان حملونقل کشور هستند. برای نوسازی ناوگان حملونقل، سیاست‌ها و طرح‌های تشویقی در نظر گرفته شده است تا در کنار صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل، به مقوله نوسازی نیز پرداخته شود. واحد نظارت بر حمل و بارگیری محصولات امور نظارت بر پیمانکاران مجتمع مس سرچشمه همواره با تحلیل داده‌ها و درخواست‌های حمل، برنامه‌ریزی لازم در خصوص حمل چابک و کارآمد را در دستور کار دارد.
مطالعاتی در زمینه لجستیک الکترونیکی انجام شده است و حتی بخشی از آن در مرحله پایلوت قرار دارد. مراحل لجستیک الکترونیکی بدین صورت است که ابتدا سفارش حمل در سامانه مربوطه ثبت می‌شود و سامانه به درخواست‌دهنده، کد رهگیری ارائه می‌کند تا بتواند در هر زمان از وضعیت سفارش خود توسط کد رهگیری اطلاع پیدا کند. بعد از آن، سفارش به واحد حملونقل ارسال می‌شود و واحد حملونقل با بررسی سفارش، ایمن‌ترین، کوتاه‌ترین و همچنین کم‌هزینه‌ترین مسیر برای حمل را انتخاب می‌کند (این فرایند می‌تواند توسط الگوریتم و نرم‌افزارِ از پیش تعریف‌شده انجام شود). بعد از بارگیری، کامیون حامل محموله‌ها تا زمان تحویل بار در مقصد، رصد می‌شود.
عباس فخرآبادی، مدير نظارت بر پيمانکاران مجتمع مس سرچشمه:امور نظارت بر پيمانکاران مجتمع مس سرچشمه داراي سه قرارداد حملونقل (دو قرارداد مربوط به حمل جاده‌اي و يک قرارداد مربوط به حمل ريلی) است. محصولات حمل‌شده شامل کاتد مس، موليبدن، اسيد سولفوريک و… و مواد اوليه وارده شامل کنسانتره مس است. رويکرد امور نظارت بر پيمانکاران در امر حملونقل هميشه به اين صورت بوده است که با استفاده از پيمانکاران مجرب در حوزه حملونقل و استفاده از آخرين تکنولوژی‌های روز دنيا، اين امر را با سرعت و بدون کوچک‌ترين نقص به سرانجام برساند.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه