مولیبدن یکی از عناصر فلزی است که در گروه فلزات همراه قرار می‌گیرد. دو ویژگی مهم فلزات همراه این است که نخست، در مقیاس به‌مراتب کوچک‌تری نسبت به فلزات پایه تولید می‌شوند و دوم، عمدتا به عنوان محصول جانبی معادن فلزات پایه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. مولیبدن در صنایع متعددی شامل حمل‌ونقل، ساخت‌وساز، تولید برق، کشاورزی و داروسازی به کار می‌رود و علاوه بر خواص صنعتی، یک فلز حیاتی نیز به شمار می‌رود، از این منظر که در بقای حیات به مولیبدن نیاز است.
در آخرین بررسی‌های سازمان ارزیابی زمین‌شناسی ایالات متحده، حدود ۲۵٫۴ میلیون تن منابع شناسایی‌شده از مولیبدن در جهان وجود دارد که عمدتا به صورت کانسنگ‌های سولفیدی در ذخایر پورفیری کم‌عیار (به‌ویژه مس) شکل گرفته‌اند. از این میزان، حدود ۱۸ میلیون تن مولیبدن محتوی ذخیره گزارش شده است که چین، با در دست داشتن ۳/۸ میلیون تن (تقریبا نیمی از ذخایر جهانی)، بزرگ‌ترین کشور دارای ذخایر معدنی مولیبدن به شمار می‌رود.
نمودار ۱ ذخیره جهانی مولیبدن را به تفکیک پنج کشور مهم میزبان این ماده معدنی برای سال ۲۰۱۹ به تصویر می‌کشد. با توجه به این نمودار، پس از چین، به‌ترتیب پرو، ایالات متحده، شیلی و روسیه بزرگ‌ترین کشورهای میزبان ذخایر مولیبدن به شمار می‌روند. مجموع ذخایر پنج کشور مذکور سهم ۹۱ درصدی از کل ذخایر مولیبدن جهان را تشکیل می‌دهند. بر اساس گزارش این سازمان، میزان ذخیره مولیبدن در ایران معادل ۴۳ هزار تن مولیبدن محتوی است که سهم ۰٫۲ درصدی از ذخایر جهانی را در دست دارد.
توليد جهانی موليبدن
انجمن بین‌المللی مولیبدن گزارشی از وضعیت بازار این فلز همراه منتشر کرده است که بر اساس آن، طی شش سال اخیر، به طور میانگین سالانه ۲۵۰ هزار تن مولیبدن معدنی تولید شده است. گفتنی است که علاوه بر منابع معدنی، مولیبدن به صورت نسبتا محدودی از منابع ثانوی نیز تولید می‌شود. با توجه به گزارش این انجمن، در سال ۲۰۱۹، به میزان ۲۶۲ هزار تن مولیبدن معدنی در جهان تولید شده است که چین، با در دست داشتن تقریبا نیمی از ذخایر جهان، بزرگ‌ترین تولیدکننده این فلز به شمار می‌رود.
در نمودار ۲، تولید جهانی مولیبدن معدنی در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ نشان داده می‌شود. چین، با سهم ۳۶ درصدی از تولید جهانی مولیبدن معدنی در سال ۲۰۱۹، نزدیک به ۹۳ هزار تن از این فلز همراه را به بازار عرضه کرده است. در بازه شش ساله مورد بررسی، میانگین سهم چین از تولید جهانی مولیبدن ۳۵ درصد ارزیابی شده است. با توجه به وضعیت ذخایر مولیبدن، طبیعتا منطقه آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی، پس از چین، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مولیبدن معدنی در جهان به شمار می‌روند.
در بررسی روند عرضه جهانی مولیبدن، میزان تولید معدنی در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ کاهشی بود و پس از آن در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹، سطح پیشین تولید بازیابی شد و در سطح نسبتا ثابتی باقی ماند. افت تقریبا ۵۰ درصدی قیمت مولیبدن در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ از سطوح بالاتر از ده دلار بر پوند (۲۲ هزار دلار بر تن) به حدود پنج دلار بر پوند (۱۱ هزار دلار بر تن) مهم‌ترین عامل کاهش تولید این فلز بوده است.
از سوی دیگر، بخش قابل‌توجهی از تولید مولیبدن معدنی، محصول جانبی تولید مس معدنی است؛ با کاهش قیمت مس در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶، تولید این ماده معدنی نیز روندی نسبتا نزولی داشت. با توجه به وابستگی بخشی از عرضه جهانی مولیبدن به تولید مس، با کاهش تولید فلز سرخ، عرضه از این محل تولید مولیبدن با کاهش مواجه بود. از این رو، افت دوجانبه درآمد واحدهای معدنی مس، یعنی قیمت مس و مولیبدن، یکی از علل اصلی کاهش تولید مولیبدن به شمار می‌رود.
با در نظر گرفتن این نکته که مولیبدن به عنوان یک فلز همراه، عمدتا محصول جانبی استخراج فلزات پایه به‌ویژه مس است، می‌توان ادعا کرد که بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده مس معدنی در جهان در صدر فهرست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جهانی مولیبدن معدنی نیز قرار دارند. کشورهای چین، پرو، ایالات متحده و شیلی در مجموع سهم ۸۵ درصدی از ذخایر جهانی مولیبدن را تشکیل می‌دهند و چین و مناطق آمریکای جنوبی و شمالی سهم ۹۳ درصدی از تولید جهانی مولیبدن معدنی را در دست دارند.
مصرف جهانی موليبدن
مولیبدن دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی میان مواد مهندسی نظیر نقطه ذوب بالا، چگالی مناسب (تنها ۲۵ درصد بیشتر از آهن)، کمترین انبساط حرارتی و نهایتا بیشترین هدایت حرارتی است. مولیبدن اگرچه در صنایع مختلفی به کار می‌رود، عمدتا به صورت عنصر آلیاژی در موادی چون فولاد، آلیاژهای نیکل، مولیبدن و غیره است. بر اساس گزارشی از شکست مصرف مستقیم مولیبدن، حدود ۶۹ درصد از تقاضای مولیبدن برای ساخت فولادهای زنگنزن، مهندسی و ابزار استفاده می‌شود.
مولیبدن همچنین در مصارف کاتالیست و روان‌کار نیز به کار می‌رود که بر اساس مطالعات صورت‌گرفته، تولید مواد شیمیایی سهم حدود ۱۵ درصدی از تقاضای مولیبدن را تشکیل می‌دهد. نهایتا ساخت آلیاژهای نیکل، مولیبدن و تقاضای مولیبدن در بخش ریخته‌گری سهم ۱۶ درصدی از مجموع تقاضای مولیبدن را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به گستردگی خواصی که افزودن مولیبدن در فولاد ایجاد می‌کند (افزایش استحکام، سختی‌پذیری، جوش‌پذیری، چقرمگی، استحکام دما بالا و مقاومت به خوردگی)، صنایع متعددی را به استفاده از مولیبدن وابسته می‌سازد.
در نمودار ۳، تقاضای جهانی مولیبدن به تفکیک مهم‌ترین بازارهای مصرف مورد بررسی قرار گرفته است. طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹، به طور میانگین، حدود ۲۴۴ هزار تن مولیبدن در سال مصرف شده است. چین اگرچه بیشترین میزان ذخایر مولیبدن را در دست دارد و بزرگ‌ترین تولیدکننده این فلز همراه در جهان نیز به حساب می‌آید، به دلیل سهم بالای تولید جهانی فولاد در این کشور آسیایی، بیشترین میزان مصرف مولیبدن نیز متعلق به این کشور است؛ البته مولیبدن تنها در تولید فولاد به مصرف نمی‌رسد.
دیگر بازارهای بزرگ مصرف مولیبدن در جهان عبارت‌اند از اروپا، ایالات متحده، ژاپن و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع که بزرگ‌ترین مناطق تولید فولاد در جهان نیز محسوب می‌شوند. مجموع مصرف مولیبدن چین و اروپا طی شش سال اخیر، به طور میانگین، سهم ۶۳ درصدی از تقاضای جهانی مولیبدن را تشکیل می‌دهد. چین به‌تنهایی سهم ۳۷ درصدی را در دست دارد. ایالات متحده و ژاپن نیز هریک سالانه حدود ۱۰ درصد از تقاضای جهانی مولیبدن را به خود اختصاص می‌دهند.
چرخه موليبدن در ايران
ایران دارای حدود ۴۳ هزار تن مولیبدن محتوی ذخیره است که این مولیبدن با مس عجین شده؛ از این رو، شرکت ملی صنایع مس ایران، که بیش از ۹۰درصد ذخایر مس کشور، شامل بزرگ‌ترین ذخایر نظیر سرچشمه، میدوک و سونگون را در اختیار دارد، بزرگ‌ترین و تنها تولیدکننده مولیبدن معدنی کشور نیز محسوب می‌شود. استخراج مولیبدن، که محصول استخراج مس است، از کانسنگ‌های سولفیدی انجام می‌شود و مولیبدنیت استخراج‌شده طی فرایند تغلیظ به کنسانتره سولفید مولیبدن (مولیبدنیت) تبدیل می‌شود.
شرکت ملی صنایع مس ایران، که محصولات خود را در بورس کالای کشور به فروش می‌رساند، عرضه کنسانتره مولیبدنیت را نیز از این کانال انجام می‌دهد. گفتنی است که این شرکت دارای یک مجتمع فرآوری کنسانتره مولیبدنیت در کرمان به نام کارخانه فرومولیبدن است که طی فرایند تشویه، مولیبدنیت پرعیارسازی‌شده را به اکسید مولیبدن تبدیل می‌کند. اگرچه ظرفیت این مجتمع قادر به مصرف حجم قابل‌توجهی از کنسانتره مولیبدنیت تولیدی شرکت ملی صنایع مس است، به منظور حمایت از بخش پایین‌دستی صنعت مولیبدن کشور، تنها سهم ۲۰ درصدی از این عرضه را به کارخانه فرومولیبدن خود اختصاص می‌دهد.
مولیبدنیت پس از فرایند تشویه و حذف گوگرد به اکسید مولیبدن تبدیل می‌شود. در ایران بخش قابل‌توجهی از اکسید مولیبدن به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شود؛ مابقی نیز در ساخت مواد شیمیایی، رنگ‌ها، روان‌کارها و تولید فرومولیبدن به کار می‌رود. از فرومولیبدن تولیدی کشور تنها مقدار محدودی را فولادسازان داخلی مصرف می‌کنند و مابقی به خارج از کشور صادر می‌شود.
در نمودار ۴، میزان تولید کنسانتره و اکسید مولیبدن شرکت ملی صنایع مس (تنها تولیدکننده مولیبدن معدنی ایران) برای سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ قابل‌مشاهده است. با توجه به اطلاعات تجارت کشور در بازه زمانی مذکور، واردات و صادراتی با کد تعرفه کنسانتره مولیبدن به کشور انجام نشده است؛ در واقع وجود تعرفه ۳۵ درصدی صادرات کنسانتره مولیبدن فروش این محصول شرکت ملی صنایع مس ایران را محدود به بازار داخلی کرده است.
بنابراین مجموع کنسانتره مولیبدن تولیدی در کشور که طی شش سال اخیر، به استثنای سال ۱۳۹۷، شاهد روند صعودی تولید بوده، تماما در داخل کشور به مصرف رسیده است و سهم شرکت ملی صنایع مس ایران از کنسانتره مولیبدن برای فرآوری و تبدیل به اکسید مولیبدن طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ تنها ۲۰ درصد ارزیابی می‌شود. مابقی این محصول، که مستقیما در بورس کالای کشور به فروش می‌رسد، توسط سایر تولیدکنندگان اکسید و فرومولیبدن، فرآوری و مصرف شده است.
با مطالعه تجارت اکسید مولیبدن کشور، می‌توان ادعا کرد که عموما حدود ۶۰ درصد از اکسید مولیبدن ایران در بازارهای بین‌المللی به فروش می‌رسد. از این رو، سالانه تنها ۲ هزار و ۵۰۰ تن اکسید مولیبدن (معادل یک هزار و ۶۰۰ مولیبدن محتوی) در بازار داخلی کشور به مصرف می‌رسد. به استثنای تقاضای تقریبا ۱۸ درصدی اکسید مولیبدن در صنعت نفت و گاز، مابقی این محصول در کوره‌های ذوب به فرومولیبدن تبدیل می‌شود.
بررسی دادوستد بین‌المللی فرومولیبدن کشور طی بازه شش ساله اخیر حاکی از آن است که سالانه حدود یک هزار و ۴۰۰ تن فرومولیبدن در بازارهای خارجی به فروش رسیده و خرید این محصول از مبادی خارجی تقریبا برابر با صفر بوده است. چنین مطالعاتی نشان می‌دهند که مولیبدن در ایران بازار مصرف قابل‌توجهی ندارد و با وجود در دست داشتن ذخایر مناسبی از این فلزِ همراه و همچنین شکل‌گیری ظرفیت تولید اکسید و فرومولیبدن در کشور، بخش عمده‌ای از محصولات تولیدی راهی بازارهای بین‌المللی می‌شود.
با در نظر گرفتن تقاضای مستقیم اکسید مولیبدن در صنعت نفت و گاز و تقاضای فرومولیبدن، در داخل کشور طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ (۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹) سالانه حدود ششصد تن مولیبدن محتوی به مصرف رسیده است. بزرگ‌ترین صنعت مصرف‌کننده مولیبدن در جهان، با سهم تقریبا ۶۹ درصدی، فولادسازی است. در نتیجه، توسعه صنعت فولادسازی کشور (فولادهای زنگنزن، مهندسی و ابزار) محرک قابل‌توجهی برای رشد تقاضای مولیبدن در بازار داخلی به شمار می‌رود.
شرکت ملی صنايع مس ايران بخشی از کنسانتره موليبدن توليدی خود را (حدود ۲۰ درصد) در کارخانه فروموليبدن به اکسيد تبديل می‌کند. اکسيد موليبدن توليدی اين کارخانه شرکت ملی صنايع مس، بدون فراوری بيشتر، مستقيما در بازارهای بين‌المللی به فروش می‌رسد. عمده مشتريان اکسيد موليبدن ايران کشورهای هلند، هند، کره جنوبی و اتريش هستند. مابقی کنسانتره موليبدن توليدی شرکت نيز تماما در بازار داخلی و از طريق بورس کالای ايران، به دست بخش پايين‌دستی می‌رسد.
موليبدن در سبد درآمدهای ملی مس
مهم‌ترین محصولات جانبی صنعت مس در جهان کبالت، طلا، نقره، مولیبدن، نیکل و روی هستند؛ مولیبدن محصول جانبی حلقه تولید معدنی است. در ایران نیز شرکت ملی صنایع مس از درآمد حاصل از محصولات جانبی بی‌بهره نمانده است و از فهرست مهم‌ترین محصولات جانبی عنوان شده، مولیبدن، طلا و نقره را در سبد محصولات خود دارد. درآمد حاصل از محصولات جانبی، با کاهش هزینه‌های تولید مس، حاشیه سود تولیدکنندگان معدنی را افزایش می‌دهد.
همان‌طور که از نظر گذشت، شرکت ملی صنایع مس ایران بخشی از کنسانتره مولیبدن تولیدی خود را (حدود ۲۰ درصد) در کارخانه فرومولیبدن به اکسید تبدیل می‌کند. اکسید مولیبدن تولیدی این کارخانه شرکت ملی صنایع مس، بدون فرآوری بیشتر، مستقیما در بازارهای بین‌المللی به فروش می‌رسد. عمده مشتریان اکسید مولیبدن ایران کشورهای هلند، هند، کره جنوبی و اتریش هستند. مابقی کنسانتره مولیبدن تولیدی شرکت نیز تماما در بازار داخلی و از طریق بورس کالای ایران، به دست بخش پایین‌دستی می‌رسد.
محاسبه قیمت کنسانتره مولیبدن با در نظر گرفتن عیار مولیبدن، ناخالصی‌های موجود و سایر پارامترهای تاثیرگذار از روی قیمت اکسید مولیبدن در بازارهای جهانی انجام می‌گیرد. در ایران، مرجع قیمت‌گذاری مولیبدن، میانگینی از قیمت پایانی بورس‌های مهم سراسر جهان است. با احتساب این فرمول و در نظر گرفتن نرخ ارز دولتی، قیمت پایه عرضه کنسانتره مولیبدن در بورس کالا مشخص می‌شود. وجود تقاضای بیش از تولید معدنی کشور سبب شده است تا اکثر معاملات کنسانتره مولیبدن در بورس کالا با رقابت همراه باشد.
نهایتا با مطالعه درآمد فروش کنسانتره و اکسید مولیبدن شرکت ملی صنایع مس ایران طی شش سال اخیر، محصول جانبی مولیبدن سهم تقریبا ۳٫۲ درصدی از سبد درآمد شرکت را به خود اختصاص می‌دهد. این رقم سهم چندان بزرگی از درآمدهای شرکت را تشکیل نمی‌دهد، اما علاوه بر افزایش نسبی حاشیه سود تولید معدنی، امکان توسعه صنعت مولیبدن و تامین تقاضای صنایع مصرف‌کننده آن در بازار داخلی را فراهم آورده است.
شرکت ملی صنایع مس ایران اگرچه به عنوان متولی تولید مس در کشور شناخته می‌شود، همواره در تلاش بوده است تا با حمایت از بخش پایین‌دستی و به‌ویژه بخش خصوصی، موجبات شکوفایی و توسعه آن را به ارمغان بیاورد. بررسی چرخه مولیبدن در کشور نشان می‌دهد که بازار مولیبدن، در مقایسه با حجم تولید، سهم کوچکی را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که شرکت ملی صنایع مس ایران رسالت خود در استخراج، فرآوری و عرضه منظم و باکیفیت مولیبدن معدنی را سال‌هاست که با موفقیت اجرایی کرده است.
دو ویژگی اصلی صنعت مولیبدن کشور سبب شده است تا توسعه آن با کُندی همراه باشد. نخست، حاشیه سود پایین تولید فرومولیبدن در مقایسه با اکسید مولیبدن، که از حاشیه امن قابل‌قبولی برخوردار است، برخی از تولیدکنندگان پایین‌دستی را ترغیب کرده تا اکسید مولیبدن را به جای فرومولیبدن به فروش برسانند و چون تقاضای داخلی این محصول محدود است، عمدتا در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌شود. دوم، به دلیل افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها و شکل‌گیری ظرفیت مازاد در بخش پایین‌دستی این صنعت، پشتوانه معدنی برای تامین این حجم از تقاضای ماده اولیه در بازار داخلی وجود ندارد. در نتیجه این امر، حجم خوراک ورودی به واحدهای فعال تولیدی در این حوزه به قدری محدود است که بهای تمام‌شده تولید محصول را به‌مراتب افزایش می‌دهد. این دو ویژگی بخش پایین‌دستی مولیبدن کشور، در کنار حجم پایین تقاضای فرومولیبدن بخش فولادسازی، نه‌تنها از سرعت توسعه این صنعت کاسته، بلکه تولیدکنندگان را درگیر چالش‌های تامین مالی کرده است.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه