انقلاب صنعتی چهارم به معنای شکل‌گیری مجموعه‌ای از تیم‌های فیزیکی ـ سایبری متصل به یکدیگر است، به گونه‌ای که صنایع را قادر می‌سازد تا همه داده‌های عملیاتی را بی‌درنگ در میان واحدهای مختلف به اشتراک بگذارند و با کمک این داده‌های لحظه‌ای، همواره شرایط عملیاتی بهینه را پیش‌بینی کنند. به طور کلی تحول تکنولوژی بر پایه دیجیتال کردن با هدف افزایش بهره‌وری، پایداری و کاهش تأثیرات محیطی است. در این میان، صنایع مختلفی نیز وجود دارند که با آغاز این دوره انقلاب صنعتی، تلاش‌های بسیاری برای مکانیزه شدن و استفاده از ربات‌ها برای انجام کارهای خود کرده‌اند.
انقلاب صنعتی چهارم در صنعت فولاد نیز تغییرات بزرگی را به همراه خواهد داشت. فناوری‌های جدید به شرکت‌های فولادسازی این امکان را می‌دهند که زمان نگهداشت موجودی را کاهش دهند و برای تامین نیاز مشتری، انعطاف‌پذیرتر باشند. از دیدگاهی دیگر، زنجیره‌های ارزش در صنعت فولاد و فلزات بسیار پیچیده هستند. شاید تنها راه‌حل برای موقعیت فعلی و دوری از پیچیدگی سیستم‌ها و انجام محاسبات گسترده آنی، دیجیتال کردن باشد. حال، با توجه به مسیری که انقلاب صنعتی چهارم در پیش گرفته است و پتانسیل‌های موجود در صنعت فولاد، امکان اتوماسیون کامل فرایند تولید فولاد با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین وجود دارد.
ابزارهای انقلاب صنعتی چهارم، از جمله پلتفرم‌های اینترنت اشیا، چاپگرهای سه‌بعدی، حسگرهای هوشمند، تحلیل کلان داده‌ها و الگوریتم‌های پیشرفته، وسایل نقلیه و پهبادهای خودران، واقعیت افزوده و رایانش ابری، همگی می‌توانند در صنعت فولاد به عنوان توانمندساز عمل کنند و نتایج شگرفی را در آینده رقم بزنند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «بررسی اقدامات شرکت‌های کلیدی و پیشرو جهانی در صنعت فولاد در حوزه توسعه فناوری و نوآوری»، که در اردیبهشت ۱۳۹۹ منتشر شد، از کشورهایی همچون چین، ژاپن، کره جنوبی، هند، روسیه، اتحادیه اروپا، ترکیه و آمریکا نام برده و آن‌ها را به عنوان تولیدکنندگان بزرگ فولادی و پیشرو در حوزه انقلاب صنعتی چهارم معرفی کرده است. مثلا چین، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان، ورود به انقلاب صنعتی چهارم را بخشی از استراتژی توسعه خود قلمداد می‌کند و هم‌اکنون نیز برخی از شرکت‌های چینی، با اجرای پلتفرم‌های تجارت دیجیتال، به دنبال پیشبرد بخشی از تلاش‌های راهبردی خود به منظور دیجیتال کردن کسب‌وکار هستند. از طرف دیگر، انقلاب صنعتی چهارم در تولید فولاد نوید رسیدن به اهداف توسعه پایدار را نیز می‌دهد. برای مثال، مرکز نوآوری زیست‌محیطی چینهوا در سال ۲۰۱۵ استفاده از فناوری کلان داده (Big Data) را شروع کرده و با استفاده از داده‌های کنترل آلودگی مجموعه‌های فولادساز در چین، موفق به ارائه یک سیستم مدیریتی کلانِ داده‌ها و ایجاد یک پلتفرم مدیریت زیست‌محیطی هوشمند و پویا در تولید فولاد شده است.
در مجموع، انقلاب صنعتی چهارم در شش حوزه فناوری، داده، فرایند، سازمان، استراتژی و امنیت، صنعت فولاد را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد؛ شرکت‌های پیشرو و آینده‌نگر، خود را برای این تغییرات آماده کرده‌اند.
لزوم برنامه‌ريزی برای حرکت به سمت انقلاب صنعتی چهارم
مجلس شورای اسلامی، به عنوان مرجع سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری در کشور، با توجه به اهمیت موضوع انقلاب صنعتی چهارم، در حال بررسی و چگونگی تدوین قوانین مرتبط با این حوزه است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سه گزارش اخیر خود در این حوزه با عنوان آینده صنعت فولاد ۱، ۲ و ۳، با عناوین «شناسایی ابعاد تحولی انقلاب صنعتی چهارم در صنعت فولاد و چشم‌اندازهای فناورانه پیشِ‌رو»، «بررسی اقدامات شرکت‌های کلیدی و پیشرو جهانی در صنعت فولاد در حوزه توسعه فناوری و نوآوری» و «واکاوی سند طرح جامع فولاد کشور از منظر فرصت‌ها و چالش‌های انقلاب صنعتی چهارم»، گام مثبتی در این مسیر برداشته، ولی به نظر می‌رسد تا رسیدن به قانون‌گذاری در این حوزه، راهی طولانی در پیش است و سرعت عمل در این خصوص بسیار اهمیت دارد.
وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز با برگزاری همایش‌ها و سمینارهایی در این خصوص و نیز در زمینه حرکت صنایع به سمت انقلاب صنعتی چهارم، بر لزوم این تغییر تأکید کرده، ولی لازم است که زیرساخت‌های لازم را برای این کار فراهم کند.
به طور کلی نهادهای قانون‌گذار و اجرایی در حوزه انقلاب صنعتی چهارم در سطح کلان کشور در مرحله شناخت و برنامه‌ریزی هستند و در آینده شاهد صدور قوانین و آیین‌نامه‌ها در این حوزه خواهیم بود.
چالش‌ها و فرصت‌ها
استقرار انقلاب صنعتی چهارم در کشورهای با سطح بلوغ تکنولوژیک متفاوت دارای چالش‌های مختلفی خواهد بود. در کشور ما نیز چالش‌ها و موانع تحقق این موضوع را می‌توان به مواردی از قبیل تهدید حمله‌های سایبری از خارج کارخانه، نیاز به مرکز داده‌های (Data Center) بزرگ‌تر در گذر زمان و در نتیجه افزایش هزینه‌ها، جنبه‌های اجتماعی کاهش تعداد نیروی انسانی به دلیل استفاده از ربات‌ها به جای انسان، افزایش پیچیدگی ارتباط بین سنسورها و تیم‌ها، افزایش استانداردهای مربوط به تجهیزات و ارتباط بین آن‌ها و ایجاد مشکلات اساسی برای کارخانه‌ها با تقلید نابجا در تحول دیجیتال از دیگر رقبا اشاره کرد. اگر چه موانع مذکور بسیار اهمیت دارند، ولی موانعی از قبیل نگرانی از عدم بازگشت سرمایه و نبود اطلاعات کافی درباره مزایای انقلاب صنعتی چهارم نیز مزید بر علت خواهند بود و شرکت‌ها و سازمان‌ها را برای ورود به این حوزه دچار مشکل خواهند کرد.
به طور کلی تعریف استراتژی و سیاست‌های کلان کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت در حوزه انقلاب صنعتی چهارم توسط دولت می‌تواند گام مؤثری در مسیر مذکور باشد. ما در عصر حاضر شاهد پدیدار شدن گرایش فناوری‌های نوآورانه نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، روباتیک، پرینتر سه‌بعدی و… با کاربردهای متنوع در خود فناوری‌ها هستیم. ترکیب پیشرفت این فناوری‌ها انقلاب صنعتی چهارم است که پیامدهای سیستماتیکی را در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی به همراه داشته است. در صورتی که دولت‌ها از این موضوع غافل شوند، تأثیرات جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. برای مثال، دولت هند پیش از این با ایجاد اصلاحات ساختاری مورد نیاز و پیشبرد اکوسیستم کارآفرینانه از طریق ایجاد «استارت‌آپ هند» و «مأموریت نوآوری»، در مسیر صحیح قرار گرفته است.
هند یکی از جوان‌ترین نیروهای کار با صلاحیت فناوری قابل توجه را در جهان دارد و دومین استفاده‌کننده بزرگ اینترنت بر روی موبایل در جهان و دارای دومین جمعیت بزرگ انگلیسی‌زبان در دنیاست. این کشور به‌خوبی نقش خود در رهبری دوران پس از انقلاب صنعتی چهارم را جانمایی کرده است. با توجه به مثال مذکور، به‌خوبی روشن است که در کشور ما نیز اقدامات دولت در حوزه انقلاب صنعتی چهارم، از قبیل ترکیب صحیح شتابگرها، اکوسیستم‌های آموزشی، چارچوب‌های کاری استارت‌آپ‌ها و محرک‌های دولتی، می‌تواند رهبری انقلاب صنعتی چهارم را بر عهده گیرد.
فولاد مبارکه، حرکت به سمت توسعه تکنولوژی
در شرکت فولاد مبارکه، مطابق با نظام برنامه‌ریزی استراتژیک انجام‌شده در سال ۱۳۹۸ با انجام تحلیل بیرونی (PESTEL) و درونی و نیز ارزیابی موضوع انقلاب صنعتی چهارم از ابعاد گوناگون، استراتژی‌های مشخصی در این حوزه تدوین و طی یک برنامه پنج‌ساله اجرایی خواهد شد. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به استراتژی توسعه فناوری اطلاعات و سیستم‌های هوشمند اشاره کرد. در همین راستا، در ساختار سازمانی فولاد مبارکه و در زیرمجموعه معاونت تکنولوژی، واحدی با عنوان «هوشمندسازی» ایجاد شده و مسئولیت پیگیری موضوعات مرتبط را بر عهده گرفته است. همچنین می‌توان به اقدامات و برنامه‌هایی از قبیل طراحی اکوسیستم نوآوری و مدل کسب‌وکار مرکز نوآوری گروه فولاد مبارکه، تأسیس پژوهشکده فولاد، تأسیس مرکز نوآوری گروه فولاد مبارکه و نیز تأسیس مرکز نوآوری تحول دیجیتال صنعت فولاد با همکاری دانشگاه تهران اشاره کرد. در این بین، تقویت ساختار و تیم مدیریتی شرکت تخصصی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایریسا و نیز تعریف مأموریت ویژه برای حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی برای آن شرکت از مصادیق تمرکز فولاد مبارکه برحوزه انقلاب صنعتی چهارم است. شرکت فولاد مبارکه از سال ۱۳۸۱، با بومی‌سازی حدود ۳۵ قطعه یدکی مورد نیاز خطوط تولیدی خود، فرایند بومی‌سازی تکنولوژی را آغاز کرده و در سال گذشته، با توسعه شبکه ساخت داخل کشور و بومی‌سازی حدود یک هزار و ۵۰۰ قطعه و تجهیز استراتژیک، گام مهمی در حوزه تولید داخلی تکنولوژی برداشته است. همچنین در سال گذشته، با تعریف پروژه بومی‌سازی خط اسکین پاس مجتمع تولیدی فولاد سبا، در حوزه بومی‌سازی تکنولوژی فرایندی نیز ورود کرده و در حال برنامه‌ریزی برای سایر فرایندهای تولیدی است. در ضمن، همان‌گونه که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، تأسیس مرکز نوآوری تحول دیجیتال صنعت فولاد با همکاری دانشگاه تهران اقدام استراتژیک دیگری است که در بهار امسال محقق شده است. به طور کلی، فارغ از شرایط سیاسی کشور، در طول زمان، فولاد مبارکه تمرکز خود را بر به‌کارگیری توان و دانش داخلی بنا نهاده و سعی کرده است اکثر نیاز تکنولوژیک خود را از داخل کشور تأمین کند؛ همین رویکرد در خصوص تکنولوژی‌های نوین و موضوعات مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم نیز مصداق دارد.
ثبت دیدگاه