طلا یکی از فلزات گران‌بهایی است که بشر هزاران سال پیش آن را کشف کرد و مورد استفاده قرار داد. کمیاب بودن طلا سبب شده است تا در زمره فلزات گرانبها قرار بگیرد و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن نظیر مقاومت در برابر خوردگی، تخریب‌ناپذیری، رسانایی الکتریکی بسیار بالا و جذابیت ظاهری، کاربردهای خاصی را برای آن به همراه آورَد. علاوه بر طلا، در گروه فلزات گرانبها، نقره و فلزات گروه پلاتین شامل روتنیوم، رودیوم، پالادیوم، اوسمیوم، ایریدیوم و پلاتین نیز قرار می‌گیرند.
بر اساس آخرین ارزیابی‌های شورای جهانی طلا (WGC)، ذخایر معدنی این فلز گرانبها در جهان حدود ۵۰ هزار تن است، در حالی که سهم ایران از این رقم ۰٫۶ درصد است. با توجه به ویژگی ارزشمند تخریب‌ناپذیری طلا، تقریبا تمام طلای استخراج‌شده از ابتدای کشف بشر تاکنون، همچنان موجود است. بر اساس آمار جهانی تولید سالانه طلا، حدود ۷۰ درصد از عرضه طلا از محل تولید معدنی است و مابقی از محل بازیافت انجام می‌شود.
در عرضه بازیافت، منابع ثانویه تماما از محل قراضه نیست، بلکه بخشی از این منابع، محصولات جانبی معادن مس به شمار می‌رود. از جمله فلزاتی که در جهان به عنوان همراه فلز مس شکل می‌گیرند می‌توان به طلا و نقره اشاره کرد. برای نمونه، دومین معدن بزرگ مس در جهان، یعنی معدن مس گراسبرگ در اندونزی، بزرگ‌ترین معدن طلای جهان نیز به شمار می‌رود. در ایران نیز بخشی از ذخیره مس با طلا و نقره همراه است.
سير توليد معدنی طلا
بررسی تولید طلای معدنی در کشور نشان می‌دهد که در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶، به طور میانگین سالانه حدود ۱٫۵ میلیون تن سنگ‌طلا استخراج شده و به واحدهای فرآوری ارسال شده و در سال ۱۳۹۷ این رقم به ۴٫۲ میلیون تن جهش یافته است. تولید سنگ‌طلا نخستین حلقه از زنجیره تامین طلاست که پس از آن، به منظور استحصال طلا و تولید شمش، نیاز است تا فرآوری‌های متعددی صورت گیرد. از این رو، تولید طلای معدنی همواره نیازمند سرمایه‌گذاریِ به‌مراتب بیشتری نسبت به بازیافت است.
در مقابل، عمده بازیافت طلا که از محل قراضه زیورآلات انجام می‌شود، با هزینه سرمایه‌ای و عملیاتی کمتری نسبت به تولید معدنی همراه است. منابع ثانویه برای بازیافت طلا عمدتا از محل قراضه‌های حاوی طلاست؛ این قراضه‌ها قابل‌دسته‌بندی به دو گروه زیورآلات و صنعتی هستند. در گروه زیورآلات، به دلیل خلوص بالای طلا و نبود مواد و عناصر مزاحم، بازیافت با سهولت بالایی قابل‌اجراست. این در حالی است که قراضه گروه صنعتی (عمدتا قراضه‌های الکتریکی و الکترونیکی) نیازمند فرآوری‌های متعدد و پیچیده‌ای است تا محتوای کمِ طلای آن‌ها بازیابی شود.
از دیگر منابع ثانویه برای بازیافت طلا محصول جانبی فرایند الکترولیز در پالایشگاه‌های مس است که با عنوان «لجن آندی» شناخته می‌شود. با توجه به اینکه این محصول، جانبی است، می‌توان ادعا کرد که هزینه‌ای برای سرمایه‌گذاری و تولید آن صرف نشده است. لجن آندی، محتوی طلا و نقره و سایر فلزات و عناصری است که همراه با مس در معادن وجود دارند. با توجه به محتوای زیاد طلا و نقره لجن آندی پالایشگاه‌های شرکت ملی صنایع مس ایران، این محصول «کنسانتره فلزات گرانبها» نیز نامیده می‌شود.
میزان تولید لجن آندی شرکت ملی صنایع مس ایران به عوامل متعددی نظیر میزان عناصر همراه مس، حجم الکترولیز آند و پارامترهای فرایند بستگی دارد. شرکت ملی صنایع مس ایران، طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷، به طور میانگین سالانه حدود پانصد تن کنسانتره فلزات گرانبها تولید کرده است. در نمودار ۱، میزان تولید کانسنگ طلای کشور و کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت ملی صنایع مس ایران برای سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ مشاهده می‌شود. افزایش تولید سنگ‌طلا در سال ۱۳۹۷ را می‌توان به افزایش پروانه‌های بهره‌برداری معادن طلا طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ مرتبط دانست.
پراکندگی توليد معدنی طلا
بررسی میزان تولید طلای معدنی ایران به تفکیک استان‌ها، با استناد به گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت معادن در حال بهره‌برداری، حاکی از آن است که استان کردستان با اختلافی قابل‌توجه، بزرگ‌ترین استان تولیدکننده طلا با رقمی بیش از پنج تن طلای محتوی سنگ در سال ۱۳۹۷ است. شایان ذکر است که نرخ بازیابی تبدیل سنگ‌طلا به شمش خالص، ۱۰۰ درصد نیست؛ در نتیجه، تولید پنج تن طلای محتوی سنگ به منزله تولید پنج تن شمش خالص طلا نیست.
دیگر استان‌های بزرگ تولیدکننده طلای معدنی کشور، به ترتیبِ حجم تولید طلای محتوی در سال ۱۳۹۷، عبارت‌اند از آذربایجان غربی، مرکزی، آذربایجان شرقی و اصفهان. این استان‌ها به‌ترتیب ۲٫۵، ۱٫۱، ۰٫۹ و ۰٫۴ تن طلای محتوی در این سال تولید کردند. با در نظر گرفتن میزان تولید طلای محتوی کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت ملی صنایع مس ایران، استان کرمان نیز در کنار استان‌های بزرگ تولیدکننده طلای معدنی قرار می‌گیرد.
در نمودار ۲، پراکندگی جغرافیایی تولید طلای محتوی سنگ معدنی و محصول جانبی پالایشگاه شرکت ملی صنایع مس ایران برای سال ۱۳۹۷ مشاهده می‌شود. گفتنی است که برای برآورد طلای محتوی سنگ معدنی، از میانگین عیار سنگ‌طلای کشور و همچنین برای برآورد طلای محتوی لجن آندی، از میانگین عیار طلای آنالیز این محصول استفاده شده است. با توجه به این نکته که تقاضای طلا در کشور بیش از میزان تولید معدنی است، طلا از محل بازیافتِ منابع ثانوی شامل قراضه و محصولات جانبی نیز عرضه می‌شود.
کيمياي شرکت ملی صنايع مس تامين ۳ درصد از درآمدهای عملياتي و ۴٫۷ درصد از سود ناخالص مجموعه، با فروش لجن پالايشگاه‌های مس است.
جايگاه طلا در سبد درآمد ملی مس
کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت ملی صنایع مس ایران، به پشتوانه سطوح بالای طلا و نقره محتوی، همواره مورد تقاضای مشتریان این محصول واقع شده است. علاوه بر این، کسری عرضه شمش طلا در بازار و تامین بیش از ۸۵ درصدی آن از محل بازیافت و واردات (عمدتا غیرقانونی) سبب شده است تا کنسانتره فلزات گرانبها نیز به عنوان منبعی برای تامین شمش طلا، مورد توجه تولیدکنندگان و فعالان صنعت طلا قرار گیرد.
شرکت ملی صنایع مس ایران، مشابه سایر محصولات تولیدی خود، کنسانتره فلزات گرانبها را نیز در بورس کالا عرضه می‌کند. قیمت‌گذاری حمایتی این محصول، به واسطه نرخ تسعیر ارزِ به‌مراتب پایین‌تر از بازار آزاد، سبب شده است تا این محصول از جذابیت بیشتری در بورس کالا برخوردار باشد. در نتیجه این عوامل، به‌جرئت می‌توان ادعا کرد که همواره تمام حجم عرضه کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت ملی صنایع مس به فروش رسیده است.
بررسی درآمد حاصل از فروش کنسانتره فلزات گرانبها از مجموع درآمدهای عملیاتی شرکت ملی صنایع مس ایران نشان می‌دهد که این محصول، به طور میانگین طی یک دهه اخیر، سهمی ۳ درصدی از کل درآمدها داشته است. با این حال، در سال ۱۳۹۵، سهم درآمد کنسانتره فلزات گرانبها از کل درآمدها به حداقلِ یک دهه اخیر یعنی ۱٫۶ درصد رسید که افت حجم تولید و فروش و افزایش درآمدهای شرکت از فعالیت اصلی، مهم‌ترین عوامل افت آن بوده‌اند.
درست پس از یک سال، افزایش سه‌برابری حجم فروش و رشد چهاربرابری درآمد حاصل از آن سبب شده است تا سهم درآمد کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت ملی صنایع مس ایران از مجموع درآمدهای عملیاتی به ۵٫۴ درصد، یعنی بیشترین سطح در یک دهه اخیر برسد. نکته مهم در خصوص فعالیت واحدهای تولیدی و صنعتی کشور که کمترین وابستگی به واردات را دارند این است که با افت شدید ارزش ریال در مقابل دلار طی ده سال گذشته، درآمد حاصل از فروش محصولاتشان بر مبنای قیمت جهانی ارزش‌گذاری جهش شدیدی یافته است. بنابراین کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت نیز در طول یک دهه اخیر افزایش بیش از یازده‌برابری قیمت واحد را تجربه کرده، در حالی که در این بازه زمانی، قیمت جهانی طلا تنها ۱۴ درصد رشد را به ثبت رسانده است.
جايگاه ملی مس در توليد طلای کشور
ارزش تولید طلای محتوی محصول جانبی پالایشگاه شرکت ملی صنایع مس ایران طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ به طور میانگین بالغ بر ۳۸میلیون دلار برآورد شده، در حالی که مجموع تولید طلای ایران، شامل معدنی و بازیافت، ارزشی نزدیک به یک هزار و ۳۰۰ میلیون دلار داشته است. نمودار ۳ ارزش تولید طلای کشور را به همراه سهم شرکت ملی صنایع مس از آن برای سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ به تصویر کشیده است. با توجه به این نمودار، به طور میانگین، شرکت ملی صنایع مس سهمی ۳٫۱ درصدی از کل ارزش تولید طلای کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
این شرکت در حالی سهم ۳٫۱ درصدی از تولید طلای کشور را در دست دارد که تولید طلای معدنی ایران تنها سهمی ۱۵ درصدی از کل تولید را تشکیل می‌دهد. بر این اساس، می‌توان ادعا کرد که شرکت ملی صنایع مس یکی از مهم‌ترین تامین‌کنندگان طلای کشور به حساب می‌آید. شرکت ملی صنایع مس ایران نه‌تنها سهم قابل‌ملاحظه‌ای در مقایسه با تولیدکنندگان معدنی از تامین طلای کشور را در دست دارد، بلکه همواره به صورت منظم محصول جانبی خود را در بورس کالا عرضه کرده است.
کيميای ملی مس
بررسی عملکرد تولید کنسانتره فلزات گرانبهای شرکت ملی صنایع مس ایران، در کنار عملکرد بخش بالادستی صنعت طلای کشور، ویژگی‌های ارزشمندی از عملکرد شرکت ملی صنایع مس را بازتاب می‌دهد. اگرچه تولید طلا در صنعت مس یکی از محصولات جانبی است و عملا مجتمع‌های تولیدی با هدف تولید این محصولات احداث و راه‌اندازی نمی‌شوند، مدیریت بهره‌برداری از این فرصت موجود در صنعت مس، کیمیایی است که شرکت ملی مس آن را با موفقیت محقق ساخته است.
به طور معمول، مجتمع‌های ذوب و پالایش در سراسر جهان بخش عمده‌ای از درآمدهای خود را پس از تعرفه‌های ذوب و پالایش، از محل فروش طلا و نقره به صورت محصول جانبی پالایشگاه یا فرآوری‌شده به شکل شمش به دست می‌آورند. شرکت ملی صنایع مس نیز، که مطالعاتی در خصوص تبدیل ویژگی‌های بازار فلزات گرانبها در ایران انجام داده، نهایتا فروش مستقیم محصول جانبی پالایشگاه را به تبدیل و عرضه آن به صورت شمش در بازار داخلی یا بین‌المللی ترجیح داده است.
چالش‌های تولید و فروش شمش طلا، از مسائل زیست‌محیطی استحصال گرفته تا نیاز به شبکه‌های نگهداری و حمل فوق‌العاده امنیتی، سبب شده‌اند تا این شرکت از ورود به کارتل طلای جهان و ایران امتناع ورزد. با این حال، با عرضه مداوم کنسانتره فلزات گرانبها در بورس کالا، سهمی ۳ درصدی از درآمدهای خود را از این بخش تامین می‌کند. ناگفته نماند که سود ناخالص حاصل از فروش محصول جانبی پالایشگاه تقریبا ۴٫۷ درصد از کل سود ناخالص شرکت را تشکیل می‌دهد.
با توجه به تمرکز حاشیه سود تولید مس بخش بالادستی در حلقه کنسانتره، در صورتی که شرکت ملی صنایع مس ایران به حلقه معدن و تغلیظ متصل نبود، سود حاصل از فروش کنسانتره فلزات گرانبها به یکی از منابع مهم سودآوری این مجموعه تولیدی بدل می‌شد. در شرایط کنونی نیز بهای تمام‌شده بسیار کمِ عرضه کنسانتره فلزات گرانبها سبب شده است تا سود حاصل از فروش این محصول جانبی از کل سود ناخالص شرکت بیش از سهم آن از مجموع درآمدهای عملیاتی باشد.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه